Επιμέλεια Χρήστου Καλαντζή και Κώστα Μπογιατζίδη
Με τα δεδομένα του 21ου αιώνα, η βιομηχανία αναγκάζεται να αναγνωρίσει ότι έχει υποχρέωση απέναντι στην κοινωνία όχι μόνο να δημιουργήσει πλούτο αλλά να αναπτύξει βιώσιμα συστήματα παραγωγής που ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Το ίδιο ισχύει και για τις επιχειρήσεις.
Ο σημερινός παραγωγικός ιστός έχει τις απαρχές του σε μη βιώσιμα μοντέλα παραγωγής και τα τελευταία χρόνια μέσω από κοινωνικά, πολιτικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά κίνητρα έχει στρέψει την προσοχή του στην εύρεση βιώσιμων λύσεων που θα υποστηρίξουν μια οικονομικά ανταγωνιστική μετάβαση.
Στην Ελλάδα, πρωτοπόρος σε αυτήν την προσπάθεια είναι ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ), ένας οργανισμός που εκπροσωπώντας την ενεργή επιχειρηματικότητα της χώρας, οραματίζεται και δρα για αειφόρα ανάπτυξη. Η ομάδα του envinow.gr ήρθε σε επαφή με τον κο Κωνσταντίνο Κωνσταντίνου, Γενικό Διευθυντή του Συμβουλίου του ΣΕΒ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, όπου μέσω συνέντευξης μας μίλησε για τις δραστηριότητες του στο ΣΕΒ, μας περιέγραψε την υφιστάμενη κατάσταση της χώρας σε ότι αφορά την βιώσιμη βιομηχανία και παραγωγή και ανέπτυξε τις απόψεις του επάνω σε βασικά ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος.
1. Κύριε Κωνσταντίνου, εισαγωγικά της συνέντευξης και μέσα από την πολυετή εμπειρία σας σε αυτά τα ζητήματα, θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε τι σημαίνει η βιώσιμη ανάπτυξη στον κλάδο των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας.
Η βιώσιμη ανάπτυξη ως έννοια όπως τη γνωρίζουμε σήμερα αποτυπώθηκε για πρώτη φορά το 1987 στο Brundtland Report, έκθεση που προέκυψε από τις εργασίες της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του ΟΗΕ. Αναφέρεται στην ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα χωρίς να θέτει σε επισφάλεια τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Παρότι επί της αρχής είναι μια πολύ λογική επιλογή, στην πράξη η εφαρμογή της είναι δύσκολη και απαιτεί συνέπεια και γενναίες αποφάσεις, κυρίως όμως συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων μερών, Πολιτείας, κοινωνίας και επιχειρηματικότητας. Για την παγκόσμια κοινότητα, το πλαίσιο έχει διαμορφωθεί με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), για την Ευρωπαϊκή ήπειρο μέσω της Πράσινης Συμφωνίας, που επηρεάζει και την χώρας μας βεβαίως και αλλάζει δυναμικά το τοπίο και για τις επιχειρήσεις, αλλά και για τον καθένα από εμάς , ως πολίτες και καταναλωτές. Σαν αποτέλεσμα, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις στρέφονται στην υιοθέτηση αρχών βιώσιμης ανάπτυξης στο επιχειρηματικό τους μοντέλο, για λόγους καλύτερης αντίληψης και διαχείρισης του ρίσκου, ευκολότερης πρόσβασης σε χρηματοδότηση, αλλά και προσέλκυσης και διατήρησης υψηλού επιπέδου στελεχών και εργαζομένων. Σημαντική παράμετρος είναι και η στροφή μέρους της αγοράς για προϊόντα και υπηρεσίες με χαρακτηριστικά με θετικό αντίκτυπο στην βιώσιμη ανάπτυξη, όπως είναι η μείωση περιβαλλοντικού αποτυπώματος ή προάσπιση της βιοποικιλότητας. Αυτό συνιστά την δική μας ευθύνη, ως υπεύθυνοι καταναλωτές που αποφασίζουμε με ευρύτερα κριτήρια από ότι μόνο η τιμή αγοράς.
2. Στο πλαίσιο του χαρτοφυλακίου των αρμοδιοτήτων σας ως Γενικός Διευθυντής του Συμβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ποιες είναι οι παρεμβάσεις και κατ’ επέκταση οι δράσεις που προωθούνται;
Στην σχεδόν 15ετή του πορεία το Συμβούλιο επένδυσε στρατηγικά σε δυο άξονες, εξίσου σημαντικούς για την προώθηση της Βιώσιμης Ανάπτυξης στην χώρα. Ο πρώτος αφορά στην ενημέρωση και παρότρυνση των επιχειρήσεων να υιοθετήσουν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν πιο πάνω και ο δεύτερος να συμμετάσχει με υπεύθυνη φωνή και την απαραίτητη τεκμηρίωση στον δημόσιο διάλογο για τα θέματα αυτά. Το 2009 ήταν η χρονιά που κάναμε την πρώτη ανοικτή εκδήλωση για την κλιματική αλλαγή και ακολουθήσε σειρά πρωτοποριακών εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης των επιχειρήσεων για θέματα πρώτης επικαιρότητας σήμερα όπως η εξοικονόμηση ενέργειας σε κτίρια το 2010, η εξοικονόμηση φυσικών πόρων, αλλά και πιο πρόσφατα οι SDGs και η κυκλική οικονομία. Διατηρούμε και ενισχύουμε την παρουσία μας στους δυο βασικούς άξονες δράσης μας διαμορφώνοντας και προωθώντας στην δημόσια σφαίρα την φωνή των επιχειρήσεων στα θέματα μείωσης αλλά και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, βέλτιστης διαχείρισης αποβλήτων, προώθησης της κυκλικής οικονομίας, προάσπισης της βιοποικιλότητας, και εν γένει των SDGs σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
3. Σε ποιο επίπεδο (πολιτειακού/κυβερνητικού σχεδιασμού, θεσμικό, νομοθετικό, χρηματοδοτικό, συμβουλευτικών υπηρεσιών κ.α.) βρίσκεται η μετάβαση του βιομηχανικού/παραγωγικού τομέα της χώρας σε «πράσινα παραγωγικά μοντέλα»; Ποιες είναι οι δυσκολίες και οι προοπτικές που αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο της εν λόγω μετάβασης;
Η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα συνιστά μια πρόκληση και μια ευκαιρία για την παραγωγική βάση της χώρας. Το νομοθετικό πλαίσιο εξελίσσεται συνεχώς στο ευρωπαϊκό επίπεδο και υιοθετείται από το εθνικό. Παράλληλα έχουν ολοκληρωθεί εθνικοί σχεδιασμοί για σημαντικά ζητήματα όπως η διαχείριση αποβλήτων, η ενεργειακή και κλιματική μετάβαση ή η κυκλική οικονομία. Ζητούμενο δεν είναι το «τι» αλλά το «πώς». Στόχος της μετάβασης πρέπει να είναι μια τριπλή επιδίωξη : Κλιματική ουδετερότητα, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική δικαιοσύνη. Η αστοχία σε ένα από τους τρεις παράγοντες συνιστά αποτυχία την οποία πρέπει να αποτρέψουμε να συμβεί για εμάς και κυρίως για τις επόμενες γενιές.
4. Οι όροι βιώσιμη ανάπτυξη, βιώσιμη παραγωγή κλπ, έχουν συνδεθεί μεταξύ άλλων με την απεξάρτηση κυρίως από τη χρήση του πετρελαίου και του άνθρακα. Είναι εφικτή μια τέτοιου τύπου ενεργειακή μετάβαση λαμβάνοντας υπόψη το υψηλό ποσοστό εξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα; Θεωρείτε ότι υπάρχουν «ενδιάμεσες» λύσεις (λ.χ. τεχνολογίες δέσμευσης και επαναχρησιμοποίησης ρύπων) για μια ομαλή και οικονομικά ανταγωνιστική μετάβαση;
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συνιστά το πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με όρους βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά δεν αποτελούν ταυτόσημες έννοιες αφού στην βιώσιμη ανάπτυξη συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία. Έχει αξία εδώ να σημειωθεί ότι η Ευρώπη πρωτοπορεί στην κλιματική μετάβαση παρότι εκπέμπει κάτω από 10% των παγκόσμιων εκπομπών σε αέρια θερμοκηπίου. Αυτό συνεπάγεται ένα κόστος το οποίο αναλαμβάνουν οι επιχειρήσεις και αναμένεται να αυξηθεί όσο θα μεταβαίνουμε από παλιές και δοκιμασμένες λύσεις σε νέες και καθόλα αναγκαίες που χρειάζονται όμως χρόνο για να μπορούν να εφαρμοστούν σε ευρεία κλίμακα με χαμηλό κόστος. Η απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα είναι ο προορισμός για τον οποίο θα απαιτηθούν πολλοί ενδιάμεσοι σταθμοί και τεχνολογικής προόδου αλλά κυρίως κοινωνικής αποδοχής.
5. Πολλοί ερευνητές κάνουν λόγο για χρήση IoT στην βιομηχανία για μέτρηση συγκεκριμένων μεγεθών (απώλειες θερμότητας, χημικοί ρύποι κ.α.) με σκοπό την παρακολούθηση της βιωσιμότητας των παραγωγικών μονάδων και τον έλεγχο της συμμόρφωσης με τα εκάστοτε πρότυπα ή κανονισμούς. Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με αυτή την κατεύθυνση; Πώς γίνεται αυτή τη στιγμή η παρακολούθηση της λειτουργίας των μονάδων σε ό,τι αφορά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της λειτουργίας τους;
Η ψηφιακή μετάβαση αποτελεί αναγκαίο και απαραίτητο συμπλήρωμα της κλιματικής. Έξυπνοι μετρητές, δίκτυα, αλλά και πλατφόρμες καταγραφής και ανάλυσης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο είναι μια απαραίτητη πραγματικότητα, στην οποία ήδη γίνονται σημαντικές επενδύσεις από τις επιχειρήσεις. Η αρχή ότι δεν μπορείς να διαχειριστείς, ότι δεν μετράς ισχύει απαρέγκλιτα. Απώλειες παραγωγής, αέριες εκπομπές και υγρά ή στερεά απόβλητα είναι όντως παραδείγματα πεδίων που παρακολουθούνται για λόγους κανονιστικής συμμόρφωσης αλλά και κόστους. Παράλληλα, νέα ψηφιακά εργαλεία, όπως το ψηφιακό διαβατήριο προϊόντος (digital product passport) στοχεύουν στις αυξανόμενες απαιτήσεις καταναλωτών και κοινωνίας για ουσιαστικότερη και πιο αξιόπιστη ενημέρωση για το βαθμό βιωσιμότητας της δραστηριότητας και του portfolio της επιχείρησης. Ζήτημα παραμένει η αποτελεσματική παρακολούθηση από πλευράς της πολιτείας, ώστε να εντοπίζονται και να συμμορφώνονται όσοι παρανομούν οι οποίοι στρεβλώνουν παράλληλα και τον ανταγωνισμό έναντι των νόμιμων επιχειρήσεων.
6. Είδαμε ότι πρόσφατα δημοσιεύτηκε από τον ΣΕΒ ένας εξαιρετικός οδηγός εξοικονόμησης ενέργειας από τις επιχειρήσεις. Τι καθοδήγηση/συμβουλές θα δίνατε γενικότερα προς τις επιχειρήσεις που εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους να μετασχηματίσουν την παραγωγική τους λειτουργία με γνώμονα τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης;
Η υιοθέτηση των αρχών βιώσιμης ανάπτυξης αποτελεί σήμερα μονόδρομο για επιχειρήσεις που βλέπουν μπροστά. Χρειάζεται απόφαση στο ανώτερο ιεραρχικό επίπεδο, η οποία συνήθως συνοδεύεται και από αλλαγές στην οργανωτική δομή ώστε να μην αφορά ένα ειδικό τμήμα αλλά το σύνολο ενός οργανισμού. Επειδή αφορά αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας, χρειάζεται προσεκτικό σχεδιασμό από την επιχείρηση για την επιχείρηση, αλλά και με κριτήριο τις προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών, εστιάζοντας αρχικά στα βασικά θέματα που αφορούν την ίδια και την κοινωνία μέσα στην οποία λειτουργεί. Γνωρίζουμε ήδη αρκετές μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες αξιολογούν και παρέχουν συμβουλές σε προμηθευτές τους για θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, είναι μια εξαιρετική πηγή γνώσης και σύσφιξης σχέσεων στην αλυσίδα αξίας προϊόντων. Πολύ βοηθητική είναι επίσης η συμμετοχή σε συλλογικά σχήματα, όπως ο ΣΕΒ επίσης, ώστε να υπάρχει πρόσβαση σε γνώση που δημιουργείται από επιχειρήσεις για επιχειρήσεις.