του Αριστοκλή Λαγού
Πληθυσμιακές μετακινήσεις συναντάμε στην ιστορία για ποικίλους λόγους· από την ανάγκη εύρεσης καρποφορούσας γης μέχρι θρησκευτικούς διωγμούς και πολεμικές συρράξεις. Οι σύγχρονες προσφυγικές ροές δοκιμάζουν ισχυρά τόσο τους εκτοπισθέντες όσο και τις χώρες εισδοχής. Σε αυτό το ήδη δυναμιτισμένο περιβάλλον έρχονται και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με την σειρά τους να βάλουν και αυτές το λιθαράκι τους στο ψηφιδωτό της μετανάστευσης. Έτσι αρχίζει να έρχεται στο προσκήνιο όλο και πιο επιτακτικά ο όρος της περιβαλλοντικής μετανάστευσης.
Υπάρχουν πολλά αίτια που δημιουργούν το φαινόμενο της περιβαλλοντικής μετανάστευσης με την κυρίαρχη κατηγοριοποίηση να διακρίνει τρία είδη περιβαλλοντικών αλλαγών· τις καταστροφές, τις απαλλοτριώσεις και τις υποβαθμίσεις (Bates, 2002). Σχετικά με την πρώτη κατηγορία, αφορά σε καταστροφικά γεγονότα, όπως σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, πλημμύρες, τυφώνες, ξηρασία και βιομηχανικά ατυχήματα, που προκαλούν μετακινήσεις πληθυσμών με άμεσο τρόπο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων καταστροφών είναι το 1995 στην Κόμπε της Ιαπωνίας όπου ο απολογισμός αναφέρει 6.430 νεκρούς από σεισμό μεγέθους 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, το 2005 στη Λουϊζιάνα των ΗΠΑ όπου υπολογίζονται περισσότεροι από 1.833 νεκροί εξαιτίας του τυφώνα Κατρίνα, το 2007 στο Μπαγκλαντές όπου καταγράφονται πάνω από 5 εκατομμύρια άστεγοι εξ αιτίας των πλημμυρών, και η περίπτωση του Τσέρνομπιλ το 1986, όπου η έκρηξη στον πυρηνικό αντιδραστήρα οδήγησε στην εκκένωση μιας περιοχής όπου κατοικούσαν 135.000 άνθρωποι.
Όσον αφορά στις απαλλοτριώσεις, πρόκειται για ανθρώπινες παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο να μετατοπίσουν πληθυσμούς. Πρόκειται για πρακτικές που επικαλούνται το αναπτυξιακό αφήγημα προκειμένου να ελέγξουν τους εθνικούς πόρους και να οδηγήσουν στην περιθωριοποίηση ιθαγενείς πληθυσμούς. Τέτοιο παράδειγμα είναι το σχέδιο της εταιρείας χρυσού να ανατινάξει την κορυφή ενός βουνού στην Κολομβία κοντά στο ιστορικό χωρίο Μαρμάτο.
Αυτό όμως που θα πυροδοτήσει σειρά πληθυσμιακών μετακινήσεων είναι η σταδιακή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, εντεινόμενη από την κλιματική αλλαγή. Φαινόμενα όπως η ερημοποίηση και η αποδάσωση δημιουργούν συνθήκες μετανάστευσης, μέσω της επιρροής του οικονομικού παράγοντα ως επί το πλείστον. Τμήματα της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής απειλούνται κατά μείζονα λόγω από ερημοποίηση, με τους πληθυσμούς τους να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους και να μεταναστεύσουν, με το μείζον πρόβλημα της φτώχειας να εξαπλώνεται. Πού θε μετοικίσουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι τα επόμενα χρόνια που τα φαινόμενα θα γίνουν πιο έντονα και θα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια;
Αυτή την επικίνδυνα ανησυχητική προοπτική έρχονται να συμπληρώσουν οι δυσοίωνες προβλέψεις της επιστημονικής κοινότητας περί ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Σύμφωνα με τελευταία έρευνα, 150 εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα ζουν σε εκτάσεις οι οποίες θα βρίσκονται κάτω από τη γραμμή της πλημμυρίδας στα μέσα του αιώνα. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει επί παραδείγματι ότι το νότιο Βιετνάμ και σημαντικές εκτάσεις της Ταϊλάνδης, ή οικονομικοί κινητήρες όπως η Σαγκάη και το Μουμπάι δεν θα εξαφανιστούν ολοκληρωτικά! Αλλά και πόλεις που ανήκουν στην παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά, όπως η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ή η Βασόρα, απειλούνται από ολοσχερή βύθιση στον επόμενο μισό αιώνα.
Η επίδραση της περιβαλλοντικής αλλαγής στην ανθρώπινη μετανάστευση αποτελεί μέρος ενός πολύπλοκου πλέγματος αιτιών, όπου οι περιβαλλοντικοί παράγοντες συνδέονται στενά με κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες. Όλα αυτά συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα μετακινήσεων πληθυσμών τόσο στο εσωτερικό των χωρών όσο και μεταξύ αυτών. Περίπου 200 με 500 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους μέχρι το 2050 εξαιτίας των εντεινόμενων φαινομένων. Ένα τέτοιο κύμα μετανάστευσης θα ήταν πρωτοφανές στην ιστορία της ανθρωπότητας! Η Ντίνα Ιονέσκο του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης επισημαίνει ότι δεν έχει υπάρξει στην ιστορία της ανθρωπότητας τόσο μαζική μετακίνηση πληθυσμών όσο αυτή που αναμένουμε.
Εν όψη, λοιπόν, της επικείμενης ανθρωπιστικής-περιβαλλοντικής κρίσης, στο επίκεντρο πρέπει να παραμείνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και προκειμένου να διασφαλιστούν τα δικαιώματα αυτά απαιτούνται οικονομικοί πόροι. Ποιος πρέπει να πληρώσει για τη δυσχερή κατάσταση των ευάλωτων στο κλίμα; Μπορούμε με την κατάλληλη αμυντική θωράκιση έναντι των καταστροφών να αναχαιτίσουμε το πρόβλημα;
Οι πλούσιες βιομηχανικές χώρες παράγουν το σημαντικότερο ποσοστό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που οδήγησαν στην παρούσα κρίση. Τα λιγότερο βιομηχανοποιημένα, φτωχότερα έθνη πληρώνουν τώρα το κόστος με την έλλειψη πόρων και τις επιπτώσεις των μεταβολών του κλίματος. Το μόνο σίγουρο είναι πως τις επόμενες δεκαετίες η περιβαλλοντική κρίση και τα παρεπόμενά της πρόκειται να δοκιμάσουν σκληρά την ανθρωπότητα και να ανασυντάξουν άρδην τους κοινωνικούς συσχετισμούς όπως τους γνωρίζουμε σήμερα…
Kommentare