του Ιωάννη Δέλη
Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πλέον έναν κίνδυνο που προσπαθούμε να αποτρέψουμε, αλλά ένα φαινόμενο που βιώνουμε καθημερινά. Η ένταση και η διάρκεια των καιρικών φαινομένων δημιουργούν συχνά μεγάλες καταστροφές, ειδικά σε αστικές περιοχές, όπου εκτίθενται σε κίνδυνο κτίρια, ιδιοκτησίες και στη χειρότερη περίπτωση, ανθρώπινες ζωές. Ειδικά στην χώρα μας, έχουμε βιώσει τις πλημμυρικές αυτές καταστροφές, τόσο σε αστικές περιοχές μικρότερης έκτασης (Εύβοια, Καρδίτσα, Ζάκυνθο και άλλες), όσο και μέσα στην Αττική και δίπλα στην πρωτεύουσα (Μάνδρα). Συνεπώς, έχει δημιουργηθεί η ανάγκη εύρεσης επιπλέον τρόπων προστασίας απέναντι στον κίνδυνο των πλημμυρών, αξιοποιώντας τις ιδέες που πρεσβεύουν η «έξυπνη» πόλη.
Η έξυπνη αντιπλημμυρική προστασία αποτελεί μια σύγχρονη προσέγγιση επί του θέματος, που διαφοροποιείται από τις κλασσικές μεθόδους αντιμετώπισης των πλημμύρων στις αστικές περιοχές. Η στερεότυπη λύση που συνήθως προτείνεται για την αντιμετώπιση των πρωτόγνωρων υψών βροχής, είναι η υλοποίηση μεγαλύτερων αντιπλημμυρικών έργων σε περιοχές κοντά στον υδροκρίτη της λεκάνης απορροής. Ωστόσο, τα έργα αυτά όχι μόνο είναι πολύ υψηλού κόστους (από 10 έως και 100 εκατομμύρια ευρώ – ανάλογα με το μέγεθος του έργου), αλλά και χρειάζονται πολλά χρόνια να υλοποιηθούν, αφήνοντας εκτεθειμένη την κάθε αστική περιοχή που χρειάζεται να προστατευτεί από ένα φαινόμενο που εξελίσσεται δραματικά και καθημερινά. Από την άλλη πλευρά, η έξυπνη αντιπλημμυρική προστασία αποσκοπεί σε μικρές επεμβάσεις που έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν την ήδη υπάρχουσα υποδομή, καθυστερώντας ή κατευθύνοντας τις ροές των όμβριων υδάτων προς τα δίκτυα αποχεύτευσης. Τέτοιες μικρές επεμβάσεις πρόκειται να παρουσιαστούν στην συνέχεια, στο πλαίσιο πάντα της έξυπνης πόλης.
Συνήθεις μέθοδοι αντιμετώπισης
Ήδη, εφαρμόζονται πολλές μέθοδοι ενίσχυσης της αντιπλημμυρικής προστασίας μέσα στις αστικές περιοχές με καθημερινά υλικά και τεχνικές. Πολύ διαδεδομένη είναι η χρήση αδρανών υλικών, όπως αμμοχάλικο, βασιζόμενη σε μια απλή αρχή: τα αδρανή υλικά είναι γεμάτα με μακροπόρους, δηλαδή με μικρά κενά, τα οποία μπορούν να γεμίσουν με νερό, λειτουργώντας έτσι σαν επιφανειακές αποθήκες νερού. Παράλληλα, τα αδρανή υλικά που συνήθως επιλέγονται μπορούν να υποστηρίξουν συνήθεις φορτίσεις, όπως πεζούς και αυτοκίνητα, κάνοντάς τα ιδανικά για πυκνά αστικά περιβάλλοντα. Τα αδρανή υλικά που χρησιμοποιούνται πιο συχνά για αυτόν τον σκοπό είναι υψηλής ποιότητας, η ελαφρώς συμπαγής άργιλος, η οποίας έχει δυνατότητα αποθήκευσης νερού περίπου 20% του όγκου της, η άμμος που αποτελείται από μεγάλους κόκκους (large-grained sand), η οποία έχει χωρητικότητα γύρω στο 30% του συνολικού της όγκου σε νερό, και το χοντρό χαλίκι, το οποίο μπορεί να δεχθεί ως και 40% του όγκου του σε νερό. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως το νερό αυτό αποθηκεύεται στους πόρους του εδάφους προσωρινά και πως αποτελεί ένα μέσο καθυστέρησης της ροής του νερού μέσα στις αστικές περιοχές. Συνεπώς, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, αποτελεί μέσο υποστήριξης της υπάρχουσας υποδομής και όχι αντιμετώπισης του προβλήματος των πλημμυρών.
Εκτός από τα αδρανή υλικά, η χρήση βλάστησης συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση του όγκου των νερών που φτάνουν στο έδαφος. Η φύτευση δένδρων κατά μήκος του υδροκρίτη μιας λεκάνης απορροής αποτελεί τον πλέον διαδομένο τρόπο πρόληψης των πλημμύρων, καθώς έχουν την ικανότητα να απορροφούν ορισμένο όγκο νερού πριν καν φτάσει στην αστική περιοχή. Βέβαια, η ποσότητα του όγκου που μπορούν να συγκρατήσουν είναι μικρότερη από την αντίστοιχη που μπορούν τα αδρανή υλικά που προαναφέρθηκαν. Ένα πρόσθετο όφελος που προσφέρουν είναι πως δεν αποθηκεύουν απλώς προσωρινά το νερό, αλλά το χρησιμοποιούν για να υποστηρίξουν την σωστή λειτουργία του φυτικού συστήματός τους. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις που η βλάστηση έχει μεγάλη πυκνότητα, αποτρέπουν μια σημαντική ποσότητα νερού από το να φτάσει στο έδαφος, από όπου θα διοχετευθεί προς το εσωτερικό της λεκάνης απορροής. Βέβαια, αν και αποτελεί μια «έξυπνη» λύση που μπορεί να εφαρμοστεί γύρω από τις αστικές περιοχές καθώς προσφέρει πολλαπλά οφέλη, ένας ικανοποιητικός όγκος βλάστησης που χρειάζεται για να κάνει την διαφορά χρίζει και κατάλληλης συντήρησης και φροντίδας.
Εφαρμογή έξυπνων δρόμων
Οι έξυπνοι δρόμοι είναι ένα πρόγραμμα που έχει επιστρατευθεί ήδη σε πολυάριθμες πόλεις της Αμερικής για την αντιμετώπιση των αστικών πλημμύρων. Το πρόγραμμα των έξυπνων δρόμων αξιοποιεί μία σειρά ορισμένων μέτρων, όπως διαπερατά από το νερό πεζοδρόμια, πληθώρα δέντρων στον δρόμο για την αναχαίτιση ενός ποσοστού του ύψους βροχής τοπικά και δημιουργία υπόγειων χώρων αποθήκευσής τους, ενέργειες που αποσκοπούν στην υποστήριξη του δικτύου αποχέτευσης. Είναι γεγονός πως οι δρόμοι αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό αδιαπέραστων επιφανειών σε μια πόλη (χαρακτηριστικά, υπολογίστηκε πως στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ αποτελούν το 38%). Επίσης, είναι εκείνοι που συνδέουν άμεσα την πόλη με τα δίκτυα αποχέτευσης των όμβριων υδάτων, καθώς δημιουργούν μια ροή στα κατακρημνίσματα που φτάνουν στο έδαφος προς το δίκτυο αποχέτευσης, το οποίο βρίσκεται κάτω από αυτούς. Συνεπώς, γίνεται εύκολα αντιληπτός ο μεγάλος αντίκτυπος που μπορούν να έχουν αυτοί οι «πράσινοι» δρόμοι για την διαχείριση των υδάτινων πόρων και την άμυνα ενάντια των συνεπειών αυτού του συνεχώς εξελισσόμενου φαινομένου.
Εφαρμογή έξυπνων στεγών κτιρίων
Ακόμη ένα υποψήφιο μέσο έξυπνης αστικής αντιπλημμυρικής προστασίας αποτελούν οι «έξυπνες» πράσινες στέγες κτιρίων. Στην πραγματικότητα, αποτελούν οροφές κτιρίων, οι οποίες έχουν επενδυθεί με το κατάλληλο απορροφητικό υλικό (από τα αδρανή υλικά που προαναφέρθηκαν παραπάνω), όπως επίσης και με κάποιου είδους βλάστηση. Συνεπώς, αποτελεί μια προέκταση των ήδη υπαρχουσών πράσινων οροφών συνδυάζοντας τα οφέλη που προσφέρουν εκείνες με την αντιπλημμυρική προστασία. Έτσι, αξιοποιώντας στην ουσία τις τεχνικές που έχουν ήδη αναλυθεί προσφέρουν σημαντικά υδραυλικά πλεονεκτήματα, εξασθενίζοντας και καθυστερώντας τη ροή αιχμής και μειώνοντας την συνολική στάθμη του νερού. Επίσης, δημιουργούν μια ελκυστική στο μάτι οροφή η οποία μπορεί να λειτουργήσει και ως ηχομονωτικό και θερμομονωτικό φράγμα. Ωστόσο, μια τέτοια μέθοδος βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο, με τα πρώτα δείγματα να δείχνουν πως αποτελεί μια ελπιδοφόρα λύση.
Συμπερασματικά, οι πλημμύρες που προκαλούνται από την διαρκή επιδείνωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής είναι ικανές να δημιουργήσουν πληθώρα υλικοτεχνικών προβλημάτων, αλλά και απώλεια ανθρώπινων ζωών σε αστικά περιβάλλοντα. Ειδικότερα, στην χώρα μας έχει αποδειχθεί τα τελευταία χρόνια πως όχι μόνο έχουν παρατηρηθεί πρωτόγνωρα ύψη βροχών, αλλά και πως η υπάρχουσα αντιπλημμυρική προστασία δεν μπορεί να λειτουργήσει επαρκώς. Για αυτό τον λόγο αποτελεί επιτακτική ανάγκη η πρόληψη μέσα από την αξιοποίηση της έννοιας της «έξυπνης πόλης» και ειδικότερα της «έξυπνης αστικής αντιπλημμυρικής προστασίας», ώστε να αποφευχθούν καταστροφές παρόμοιες με αυτές που έγιναν στη Μάνδρα και στην Εύβοια.