Συχνά, τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει, η αίσθηση ζέστης στις μεγάλες πόλεις γίνεται αποπνικτική. Σίγουρα έχετε βρεθεί σε κάποια μεγάλη πόλη τον Αύγουστο νιώθοντας τη ζέστη πολύ πιο έντονη απ’ όσο το θερμόμετρο καταγράφει και την ατμόσφαιρα «πνιγηρή», κάνοντας ακόμη και την αναπνοή δύσκολη, αναρωτώμενοι τι συμβαίνει. Η αίσθηση αυτή οφείλεται στο φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας (urban heat island effect) και αφορά όλο και περισσότερες πόλεις στον κόσμο κάθε χρόνο.
Ως αστική θερμική νησίδα περιγράφεται το φαινόμενο κατά το οποίο η θερμοκρασία στο εσωτερικό των αστικών περιοχών είναι αυξημένη σε σχέση με αυτή των περι-αστικών/ αγροτικών περιοχών που τη περιβάλλουν. Βιβλιογραφικά η πρώτη αναφορά σε αυτό το φαινόμενο έγινε το 1820 από τον L.Howards ο οποίος παρατήρησε αυτή την θερμοκρασιακή διαφορά μεταξύ της πόλης του Λονδίνου και των περίχωρων αυτού την οποία και περιέγραψε ως «τεχνητή αύξηση της θερμότητας». Αργότερα παρόμοιες αναφορές καταγράφτηκαν για το Παρίσι τον 20ο αιώνα από τον Renou και για τη Βιέννη από τον W.Schmidt.
Γιατί δημιουργείται αυτό το φαινόμενο;
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες καθώς ξεκίνησε παράλληλα με την αστική εξάπλωση των πόλεων και τη βαθμιαία αντικατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από δομικά υλικά. Τα υλικά δόμησης των πόλεων, όπως το τσιμέντο και η άσφαλτος, χάρη στο υψηλό δυναμικό αποθήκευσης της θερμότητας και της μικρής ανακλαστικότητας τους, απορροφούν μεγάλα ποσά ηλιακής ακτινοβολίας και τα επανεκπέμπουν στις πόλεις κατά τη διάρκεια της μέρας. Η πυκνή δόμηση των πόλεων δημιουργεί «τείχη» που εμποδίζουν τον δροσερό αέρα να εισέλθει σ’αυτές και εγκλωβίζουν τον θερμό αέρα εντός τους. Παράλληλα, το μειωμένο ποσοστό πράσινων χώρων μειώνει τη φυσική σκίαση και επιβαρύνει τη κατάσταση καθώς τα φυτά μέσω της διαπνοής κατά τη διάρκεια της ημέρας παράγουν υγρασία που δροσίζει το περιβάλλον γύρω τους. Σημαντική επιβαρυντική παράμετρος είναι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες (όπως ο κλιματισμός και τα αυτοκίνητα) που επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα με επιπλέον θερμότητα.
Γιατί μας αφορά; Όλες αυτές οι παράμετροι επηρεάζουν μια σειρά από φυσικές διαδικασίες που τελικά θερμαίνουν το περιβάλλον και αυξάνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση (αιθαλομίχλη) στις πόλεις, μέσω της θερμοκρασιακής αναστροφής. Άμεση συνέπεια είναι ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων και των ανθρώπων που το οικονομικό τους εισόδημα δεν επαρκεί για την ψύξη των κατοικιών τους. Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι σύμφωνα με έρευνα του National Weather Service ο καύσωνας προκαλεί ετησίως τους περισσότερους θανάτους από κάθε άλλο φυσικό φαινόμενο (τσουνάμι, πλημμύρες κλπ). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το παράδειγμα του 1995 όπου ένα κύμα καύσωνα στο Σικάγο προκάλεσε τον θάνατο 700 ανθρώπων, με τη πλειοψηφία αυτών να ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες και σε ασθενείς κοινωνικές τάξεις. Στον ελληνικό χώρο, το 1987 έλαβε χώρα ένα παρατεταμένο κύμα καύσωνα από τις 20 έως 31 Ιουλίου, με τουλάχιστον 1.300 θανάτους στην περιοχή της Αθήνας.
Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο;
Οι σημερινές πόλεις παγκοσμίως, ενόψει της κλιματικής αλλαγής που επιβαρύνει επιπλέον την υπερθέρμανση των πόλεων τους καλοκαιρινούς μήνες, ερευνούν νέες λύσεις και στρατηγικές για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η φύτευση των στεγών (green roofs) και των δρόμων, οι κατακόρυφοι κήποι στις όψεις των κτιρίων, η χρήση ανοιχτών χρωμάτων στις επιφάνειες για να ανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία, η αξιοποίηση του υγρού στοιχείου (σιντριβάνια, πισίνες), η επαναφορά των θαμμένων ποταμών και η αποκατάσταση της ροής τους (Daylighting rivers) καθώς και η ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας για τη μείωση των αυτοκινήτων στις πόλεις, είναι κάποιες πολεοδομικές στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου. Σύμφωνα με μια μελέτη στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας, αυτού του είδους οι αλλαγές θα ήταν αρκετές για να εξοικονομήσουν σχεδόν 100 εκατομμύρια δολάρια ετησίως σε κόστος ενέργειας.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Σιγκαπούρης, όπου τοποθετήθηκε ένα υπόγειο σύστημα ψύξης του νερού, το μεγαλύτερο του κόσμου, για την ψύξη μιας σειράς δημόσιων συγκροτημάτων. Πρόκειται για ένα σύστημα που είναι 40% αποδοτικότερο σε σχέση με τον κλιματισμό, ικανό να δροσίσει 24.000 κατοικίες σε έναν χρόνο. Η μείωση του αποτυπώματος άνθρακα με τη χρήση αυτού του συστήματος ισοδυναμεί με την απομάκρυνση 10.000 αυτοκινήτων από τους δρόμους της πόλης.
Η ατομική ευθύνη ωστόσο είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες αντιμετώπισης του προβλήματος. Η μετρίαση της άσκοπης χρήσης του κλιματιστικού, η επιλογή χρήσης της δημόσιας συγκοινωνίας αντί των Ι.Χ., η εγκατάσταση πράσινων χώρων γύρω από τις κατοικίες, η χρήση ενεργειακά υψηλών αποδοτικών συστημάτων ενέργειας, η χρήση ανοιχτόχρωμων χρωμάτων στα κτίρια, είναι κάποιες από τις λύσεις που μπορούν να μειώσουν τη θερμοκρασία στις πόλεις ενώ συμβάλλουν παράλληλα στη μάχη ενάντια στη κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με τον DougKelbaugh, καθηγητή πολεοδομίας στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, «οι πόλεις είναι η τελευταία και μεγαλύτερη ελπίδα μας στη μάχη έναντι της κλιματικής αλλαγής». Εξάλλου οι θερμικές νησίδες είναι ένας πολύ αντιπροσωπευτικός τρόπος για να αντιληφθούμε άμεσα τις συνέπειες των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον πλανήτη, και την ανάγκη επανεξέτασης του τρόπου και του βαθμού που επεμβαίνουμε στη φύση.
Comments