της Φαίης Ζουριδάκη*
Το περιβάλλον είναι απαραίτητο για την υγεία και την ευημερία του ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως, έχουμε καταφέρει, το περιβάλλον να αποτελεί πηγή παραγόντων καταπόνησης, όπως για παράδειγμα η ατμοσφαιρική ρύπανση, ο θόρυβος, οι επικίνδυνες χημικές ουσίες, οι οποίες έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία. Η υγεία του πληθυσμού επηρεάζεται επίσης αρνητικά από την κλιματική αλλαγή, καθώς εμφανίζονται κύματα καύσωνα, πλημμύρες και αλλαγές στη κατανομή των νοσημάτων που μεταδίδονται. Σε ευρύτερο επίπεδο, η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση του εδάφους μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ευημερία του ανθρώπου, επειδή απειλούνται οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, όπως η πρόσβαση σε γλυκά ύδατα και η παραγωγή τροφίμων.
Η υγεία και η ευημερία του ανθρώπου συνδέονται στενά με την κατάσταση του περιβάλλοντος. Τα φυσικά περιβάλλοντα καλής ποιότητας καλύπτουν βασικές ανάγκες, όπως ο καθαρός αέρας και τα καθαρά ύδατα, η γόνιμη γη για την παραγωγή τροφίμων, καθώς και η ενέργεια και οι εισροές πρώτων υλών για την παραγωγή. Οι πράσινες υποδομές συμβάλλουν επίσης στη ρύθμιση του κλίματος και στην πρόληψη των πλημμυρών. Η πρόσβαση σε χώρους πρασίνου και υδάτινου στοιχείου παρέχει επίσης σημαντικές δυνατότητες αναψυχής και συμβάλλει στην ευημερία. Παράλληλα, το περιβάλλον αποτελεί σημαντική οδό μέσω της οποίας ο άνθρωπος εκτίθεται σε ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβο και επικίνδυνες χημικές ουσίες. Η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε βασικούς τομείς, όπως ο αέρας, τα ύδατα και ο θόρυβος, μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά έναντι των ασθενειών και να ενισχύσει την ανθρώπινη υγεία.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συνιστούν επίσης άμεσες απειλές για την υγεία, για παράδειγμα με τα κύματα καύσωνα και τις μεταβολές στα πρότυπα εμφάνισης λοιμωδών νόσων. Συγκεντρώνονται όλο και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι δεν κατανέμονται ομοιογενώς στην κοινωνία, αντιθέτως επηρεάζουν δυσανάλογα τις κοινωνικά μειονεκτικές και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση ενός ατόμου επηρεάζει την έκθεσή του σε περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης, δεδομένου ότι οι φτωχότεροι άνθρωποι είναι πιθανότερο να ζουν σε υποβαθμισμένα περιβάλλοντα. Τα κοινωνικά ασθενέστερα άτομα ενδέχεται να είναι περισσότερο ευαίσθητα στις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών παραγόντων καταπόνησης λόγω προβλημάτων υγείας που προϋπάρχουν, κακής διατροφικής κατάστασης και συγκεκριμένων συμπεριφορών, όπως το κάπνισμα ή η καθιστική ζωή.
Αναγνωρίζοντας την άρρηκτη σύνδεση μεταξύ της κατάστασης του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, η βαθιά εξάρτηση της ανθρώπινης κοινωνίας από τα οικοσυστήματα βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής όλων των εθνών. Είναι σημαντικό να δούμε πως η φύση έχει θεραπευτικό αντίκτυπο σε όλους εμάς τους ανθρώπους και η επαφή μας με τη φύση μονο ευεργετική μπορεί να είναι.
Η ξεμπλοκαρισμένη σχέση που είχαν οι άνθρωποι από την αρχή των χρόνων με τη φύση διαταράχτηκε τα περασμένα χρόνια από την αστικοποίηση και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Ως αποτέλεσμα της κοινωνίας βιώνουμε μειωμένο συναισθηματικό δεσμό με το φυσικό περιβάλλον. Έρευνες έχουν δείξει πως το φυσικό περιβάλλον μπορεί να ενισχύσει την ψυχική υγεία, την ψυχολογική ευεξία, την αυτοεκτίμηση και άλλες επιθυμητές ψυχολογικές και φυσιολογικές αντιδράσεις.
Παρόμοια θετικά αποτελέσματα παρουσιάζει και η εμπλοκή των ατόμων στον τουρισμό. Επιπλέον, ο τουρισμός φαίνεται να έχει θετικό αντίκτυπο στα άτομα καθώς και στην απόκτηση δεξιοτήτων, γνώσεων και στη βελτίωση της ζωής του ατόμου μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της προσωπικής ανάπτυξης.
Από την αρχαιότητα, το φυσικό περιβάλλον αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων. Στις μέρες μας η αστικοποίηση έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και όλο και περισσότεροι άνθρωποι μετακινούνται σε μεγάλες πόλεις. Ως αποτέλεσμα, η αυξημένη ζήτηση για χώρο και υλιστικά αγαθά έχουν μειώσει τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος στην ανθρώπινη ζωή. Στις σύγχρονες κοινωνίες, ο άνθρωπος έχει λιγότερες ευκαιρίες για επαφή με τη φύση.
Ο τουρισμός στη φύση φαίνεται να αναδημιουργεί δεσμούς με το φυσικό περιβάλλον. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι ο συνδυασμός της φύσης με τις εμπειρίες αναψυχής δημιουργεί συναισθηματικούς δεσμούς με τη φύση καθώς και μια αίσθηση διασύνδεσης. Ο κόσμος στρέφεται στον τουρισμό στη φύση προκειμένου να επανασυνδεθεί με το φυσικό περιβάλλον και να αποκατασταθεί η σύνδεση με τον φυσικό κόσμο που έχει καταστραφεί από την αποξένωση των αστικών κέντρων. Ως εκ τούτου, ο τουρισμός μπορεί να είναι ένα όχημα για την ενίσχυση της συγγένειας και της σύνδεσης με το περιβάλλον. Η νέα γενιά αναζητά όλο και περισσότερες μετα-υλιστικές αξίες, και παρουσιάζει ένα ισχυρότερο ενδιαφέρον για τον τουρισμό με βάση τη φύση από τις παλαιότερες γενιές.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την ευημερία ως βέλτιστη κατάσταση υγείας, που ουσιαστικά χαρακτηρίζεται από την συνειδητοποίηση του πλήρους δυναμικού ενός ατόμου σε πτυχές όπως σωματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές, πνευματικές και οικονομικές. Όσο περισσότερο χρόνο περνάει κάποιος στο φυσικό περιβάλλον τόσο πιο χαρούμενος και χωρίς άγχος είναι. Η σωματική άσκηση έχει άμεση επίδραση στη διαμόρφωση του σώματος και στην αυτοεκτίμηση των εμπλεκομένων. Η εκπαίδευση βρέθηκε επίσης να είναι ένας ισχυρός παράγοντας σύνδεσης με τη φύση. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η εκπαίδευση ειδικά η περιβαλλοντική εκπαίδευση, δίνει στον άνθρωπο τα απαραίτητα εφόδια για να αναγνωρίσει τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τη σημασία τους, καθώς και την ανάγκη για διατήρηση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.
Η ύπαρξη μιας τέτοιας σχέσης και η παραγόμενη γνώση θα άνοιγε νέους δρόμους για ένα αποτελεσματικό περιβάλλον εκπαιδευτικής προσέγγισης και θα εισαγάγει καινοτόμες διαδικασίες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Με την επιβάρυνση του περιβάλλοντος έχουμε καταστρέψει όχι μόνο το φυσικό τοπίο αλλά και τις θετικές και αναγκαίες επιδράσεις που έχει αυτό σε μας (οξυγόνο, νερό, τρόφιμα) αλλά και κατ΄ επέκταση την υγεία μας. Είδαμε την θετική αλληλεπίδραση που υπάρχει μεταξύ ανθρώπου-φύσης και πλέον η προστασία του περιβάλλοντος με σκοπό την εξασφάλιση μιας υγιής αμφίδρομης σχέσης είναι πλέον μονόδρομος.
*Ερευνήτρια Περιβαλλοντολόγος