της Ξένιας Αμανατίδη
Σε μια ξεχασμένη γωνιά της Αττικής μπορεί κανείς να συναντήσει έναν υγρότοπο που κρύβει μέσα του αρχαιολογικούς χώρους, ερείπια μιας παλαιάς αμερικάνικης βάσης και έναν απέραντο σκουπιδότοπο. Ο συγκεκριμένος υγρότοπος βρίσκεται στην Νέα Μάκρη και είναι το μικρό σε έκταση έλος της Μπρέξιζας, το οποίο έχει μεγάλη περιβαλλοντική και αρχαιολογική σημασία.
Το έλος της Μπρέξιζας αποτελεί το νοτιοδυτικότερο τμήμα της πεδιάδας του Μαραθώνα και έχει έκταση περίπου 1000 στρέμματα. Η ελώδης περιοχή δέχεται τις εκφορτίσεις της πηγής Μάτι, καθώς και εισροές μικρών ρεμάτων της περιοχής.
Στο όριο του έλους με την θάλασσα, βρίσκεται το Ιερό των Αιγυπτίων θεών (από την περίοδο του Ηρώδη του Αττικού), ένα ρωμαϊκό βαλανείο και ενυδρείο, ενώ επίσης η περιοχή του υγρότοπου είχε καθοριστικό ρόλο στην μάχη του Μαραθώνα κατά των Περσών το 490 π.Χ.
Ο υγρότοπος έχει όμως και μεγάλη περιβαλλοντική σημασία. Στον χώρο του παρατηρείται μεγάλος πληθυσμός πτηνών και πιο συγκεκριμένα, σε έρευνα της Ορνιθολογικής Εταιρείας, καταγράφηκαν 106 είδη πουλιών. Το συγκεκριμένο έλος χρησιμοποιείται από πολλά πτηνά ως σημείο στάσης κατά την μεταναστευτική περίοδο, ενώ λόγω της μικρής έκτασής του, θεωρείται ότι λίγα πτηνά αναπαράγονται εκεί. Τα σημαντικότερα είδη είναι υδρόβια και παρυδάτια όπως ο Καλαμοκανάς (Himantopushimantopus), αρπακτικά όπως ο Πετρίτης (Falcoperegrinus) αλλά και κάποια στρουθιόμορφα όπως η Ψαθοποταμίδα (Acrocephalusmelanopogon). Στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί και άλλα είδη ζώων, όπως χερσαίες χελώνες, φίδια και σαύρες, καθώς επίσης και οικόσιτα ζώα, όπως σκύλοι και γάτες.
Όπως γίνεται κατανοητό, η περιοχή της Μπρέξιζας έχει έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα, ο οποίος όμως περιπλέκει και την διαχείρισή του. Πιο συγκεκριμένα, η υποβάθμιση του υγρότοπου ξεκίνησε από το 1997 όταν ξεκίνησε να λειτουργεί μια άτυπη χωματερή στην περιοχή, το οποίο και συνέβαινε μέχρι το 2008. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθούν μικροί λόφοι από μπάζα και σκουπίδια που εναπόθεσαν ιδιώτες αλλά και δημοτικές αρχές. Χαρακτηριστικά, ένας λοφίσκος φτάνει τα 5 μέτρα σε ύψος. Η αποκατάσταση του χώρου, βυθίζεται σε μια περίπλοκη γραφειοκρατία και σύγκρουση συμφερόντων. Έτσι, αυτή η υπόθεση συνεχίζεται μέχρι και σήμερα χωρίς να έχει βρεθεί κάποια ολοκληρωμένη λύση.
Τι πρέπει να συμβεί για να αποκατασταθεί και να διαφυλαχθεί το έλος της Μπρέξιζας; Για να βρούμε τις πιθανές λύσεις, είναι σημαντικό να εστιάσουμε στα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή.
Όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, η μεγαλύτερη απειλή για την περιοχή είναι σίγουρα τα σκουπίδια και τα μπάζα, τα οποία μολύνουν και αλλοιώνουν την τοπογραφία του έλους. Συνεπώς, είναι σημαντικό να βρεθεί μια λύση σε συνδυασμό με τους φορείς που ασχολούνται με το ζήτημα, όπως τον δήμο Μαραθώνα και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, καθώς και συλλόγους, όπως οι Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα και διάφορες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Ένα ακόμα σοβαρό ζήτημα είναι να διασφαλιστεί η τροφοδοσία του έλους με νερό. Αυτό σημαίνει να διατηρηθούν οι φυσικές ροές των τοπικών ρεμάτων και πηγών και να γίνει αποκατάσταση της φυσικής τοπογραφίας του έλους. Σημαντικό είναι επίσης να προστατευθεί το έλος από την ανθρώπινη δραστηριότητα, το οποίο πιθανώς μπορεί να γίνει με περιορισμό στην είσοδο οχημάτων στην περιοχή ή και με την πύκνωση της φύτευσης στα όρια του έλους, ώστε να δημιουργηθεί ένα οπτικό όριο στον χώρο.
Η περιοχή είναι σημαντική και για τον αρχαιολογικό της χώρο, καθώς είναι μοναδικός στην Ελλάδα με το ιερό των αιγυπτίων θεών και το ρωμαϊκό βαλανείο. Το 2018 λόγω της ελλιπούς φύλαξης του χώρου, υπήρξε ένας βάναυσος βανδαλισμός, με την καταστροφή αντιγράφων των αγαλμάτων της Ίσιδος και του Οσίριδος και άλλων τμημάτων του ναού. Επιπλέον, οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα με περιορισμένη χρηματοδότηση και έτσι με χαμηλούς ρυθμούς. Συνεπώς, είναι εμφανές ότι η προστασία και η ανάδειξη του χώρου είναι απαραίτητη, ώστε να ολοκληρωθούν οι ανασκαφές και να διαφυλαχθεί το μνημείο.
Το έλος της Μπρέξιζας είναι ένας σχεδόν άγνωστος χώρος, ο οποίος έχει όμως τεράστια περιβαλλοντική και αρχαιολογική σημασία. Υπάρχουν πολλές περιοχές στον ελλαδικό χώρο που χρειάζεται να διαφυλαχθούν, όμως το πρώτο βήμα είναι να τις μάθουμε. Άλλωστε, πώς θα σώσουμε το περιβάλλον αν δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε αυτό;
Ευχαριστούμε τον κο Νικόλαο Αναστασόπουλο για τις πληροφορίες σχετικά με την περιοχή.