Πώς θα σας φαινόταν αν ακούγατε ότι τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα θα ζήσουν κατά μέσο όρο 20 μήνες λιγότερο εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης; Ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος γνωστός παράγοντας θνησιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο (8,8 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως )και προκαλεί περισσότερους πρόωρους θανάτους ακόμα και από το κάπνισμα (περίπου 7,2 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο), την κατανάλωση βρόμικου νερού, την ελονοσία ή τα τροχαία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας; Ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση προξένησε σχεδόν πέντε εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως το 2017, ήταν δηλαδή υπεύθυνη για έναν στους δέκα θανάτους; Ότι επιστήμονες εκτίμησαν πως η ρύπανση ευθύνεται για περίπου 790.000 θανάτους ετησίως στο σύνολο της Ευρώπης και για 659.000 θανάτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 κρατών-μελών;
Τα στοιχεία αυτά, αν και ιδιαίτερα ανησυχητικά, είναι τα αποτελέσματα έγκυρων ερευνών οι οποίες προέρχονται τόσο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (Air Quality in Europe – report 2018) όσο και από τη νέα διεθνή επιστημονική έκθεση «Η κατάσταση του Παγκόσμιου Αέρα 2019» (State of Globar Air-SOGA). Με βάση τα στοιχεία αυτά:
- Η ατμοσφαιρική ρύπανση αφαιρεί κατά μέσον όρο 30 μήνες ζωής. Όπως έχουν δείξει και προηγούμενες έρευνες, προκαλεί βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία μέσω αυξημένου οξειδωτικού στρες σε αυτά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος για υψηλή αρτηριακή πίεση, διαβήτη, εγκεφαλικό, έμφραγμα και καρδιακή ανεπάρκεια.
Ειδικότερα, λόγω της ρύπανσης του αέρα αφαιρούνται:
- στην Αφρική 24 μήνες ζωής,
- στη Νοτιοανατολική Ασία 23 μήνες ζωής
- στον ανεπτυγμένο κόσμο 5 μήνες ζωής.
Ενώ παγκοσμίως, η ρύπανση ευθύνεται:
- για το 41% των θανάτων από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια,
- το 20% των θανάτων από διαβήτη τύπου 2,
- το 19% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα,
- το 16% των θανάτων από ισχαιμικά επεισόδια
- και το 11% των θανάτων από εγκεφαλικά επεισόδια.
Οι βασικότερες αιτίες που συμβάλλουν αρνητικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση και προκαλούν μείωση του προσδόκιμου ορίου ζωής και κατ’ επέκταση πρόωρη θνησιμότητα είναι
i. Οι υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούμενων μικροσωματιδίων ΡΜ2,5 στον αέρα των κατοικημένων περιοχών.
Το 74%-85% του αστικού πληθυσμού της Ε.Ε. εκτίθεται σε συγκεντρώσεις ΡΜ2,5 πέραν των ορίων που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τα αιωρούμενα σωματίδια ΡΜ2,5 που διεισδύουν στο αναπνευστικό σύστημα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας για την υγεία. Στην ΕΕ το μέσο ετήσιο όριο ασφαλείας για τα σωματίδια ΡΜ2.5 είναι τα 25 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα. Το όριο αυτό είναι αρκετά ελαστικό σε σχέση με τα 10 μgr/m3 ο που συνιστά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες σήμερα ξεπερνούν ακόμα και τα 25 μgr/m3.
ii. Οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου (NO2)
iii. Το όζον (Ο3)
Το όζον κοντά στην επιφάνεια της Γης (όχι το όζον της στρατόσφαιρας που ευθύνεται για την «τρύπα του όζοντος») παράγεται στην ατμόσφαιρα από οξείδια του αζώτου και άλλους ρυπαντές που εκπέμπονται από οχήματα και εργοστάσια.
iv. Ο τοξικός αέρας στους κλειστούς χώρους.
Σχεδόν ο μισός πληθυσμός της γης αναπνέει μολυσμένο με ρύπους αέρα στον χώρο κατοικίας ή εργασίας κυρίως λόγω της εκτεταμένης χρήσης στερεών καυσίμων όπως ξύλων, κάρβουνων, βιομάζας για το μαγείρεμα είτε τη θέρμανση.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει υψηλές τιμές ατμοσφαιρικής ρύπανσης και μεγαλύτερες αναλογικά συνέπειες στη θνησιμότητα. Στις συγκεντρώσεις ΡΜ2,5 αποδίδονται 12.000 πρόωροι θάνατοι στην Ελλάδα το 2015, στο ΝΟ2 2.300 και στο όζον 610 θάνατοι.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Για την μείωση των πρόωρων θανάτων τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο κρίνεται επιτακτική η ανάγκη μείωσης των ατμοσφαιρικών ρύπων. Αν και στον τομέα αυτόν παρατηρείται αξιοσημείωτη πρόοδος , αυτή δεν είναι αρκετή. Η αποτελεσματικότερη μείωση της μόλυνσης του αέρα συνεπάγεται αρχικά μείωση του ορίου επιτρεπτών ποσοστών σωματιδίων από τα 25μgram/m3 στα όρια που θέτει ο ΠΟΥ (περίπου 10μgram/m3). Ήδη πολλές χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία έχουν προχωρήσει σε αυτό το μέτρο. Σημαντικά βήματα προόδου σημειώνονται και από την Κίνα, η οποία έχει μειώσει αρκετά τα επίπεδα PM2.5. Εκτός αυτού απαιτείται μείωση στην καύση και γενικότερη χρήση των ορυκτών καυσίμων με παράλληλη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ιδιαίτερα ενθαρρυντική προς την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η σταδιακή αύξηση των πωλήσεων στα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα. Τέλος, επιθυμητή και αποτελεσματική θεωρείται και η μείωση των εκπομπών σωματιδιακών ρύπων στον τομέα της γεωργίας.
Για άλλη μια φορά καταλαβαίνει κανείς ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Προφανώς δεν είναι εφικτή η πλήρης απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, η άμεση μείωση των ρύπων και η στροφή στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Όλα αυτά είναι μεν σωστά, η υλοποίηση τους ωστόσο προσκρούει σε τεχνικές και οικονομικές δυσκολίες, συμφέρονται και προσωπικά κέρδη. Το λιγότερο πάντως που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα. Να αλλάξουμε στάση ζωής και συνήθειες. Είναι μεν κάτι μεμονωμένο, αλλά διόλου ευκαταφρόνητο.