Με την εφεύρεση του πλαστικού η ανθρωπότητα πραγματοποίησε ένα μεγάλο άλμα στην τεχνολογία, το οποίο μεταφράστηκε και στην καθημερινότητάς μας. Μπουκάλια, πλαστικές σακούλες, συσκευασίες που προστατεύουν το εκάστοτε προϊόν σε ικανοποιητικό βαθμό τόσο στο χρόνο όσο και ως προς την ποιότητά του, ενώ και η χρήση του σε μικροσκοπικό επίπεδο οδήγησε σε μαζική παραγωγή φθηνότερων και ανθεκτικότερων αγαθών. Το αίσθημα της ερώτησης του ενός εκατομμυρίου και η πιθανή απάντηση που είχε βρεθεί επισκίαζε για χρόνια οποιαδήποτε ουσιαστική ενασχόληση με τις πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Ωστόσο, η εντατικοποιημένη παραγωγή του πλαστικού (σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό οργανισμό παραγωγών πλαστικού, 288 εκατομμύρια τόνοι παράχθηκαν το 2012 [1]) και ειδικότερα ο τρόπος με τον οποίον επιδρά αυτό με τα θαλάσσια οικοσυστήματα, ολοένα και πυκνώνουν τις αντιδράσεις ως προς την εκτεταμένη χρήση του.
Ιδανικά, τα πλαστικά απορρίπτονται σε χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ) ή ανακυκλώνονται για την επαναχρησιμοποίησή τους από την βιομηχανία. Η πραγματικότητα για μια ακόμη φορά μας διαψεύδει, με τα απορρίμματα να καταλήγουν στο περιβάλλον με την μερίδα του λέοντος να ανήκει στις θάλασσες και τις ακτές. Σύμφωνα με μελέτη του 2014 [1] μετά από μέτρηση σε 8 ευρύτερες ωκεάνιες και θαλάσσιες περιοχές (Βόρειος Ειρηνικός, Βόρειος Ατλαντικός, Νότιος Ειρηνικός, Νότιος Ατλαντικός, Ινδικός, Κόλπος της Βεγγάλης, Αυστραλιανές ακτές και Μεσόγειος) και συγκεκριμένα σε σημεία που αποτελούν τον χώρο ανακυκλοφορίας των πλαστικών, διαπιστώθηκε το ποσό των 5.25 τρις πλαστικών στοιχείων βάρους 268940 τόνων να επιπλέουν στην θάλασσα. Τα πλαστικά χωρίστηκαν σε τέσσερις κλάσεις με γνώμονα το μέγεθος τους: 0.33 – 1.00 mm (μικρά μικροπλαστικά), 1.01 – 4.75 mm (μεγάλα μικροπλαστικά), 4.76 – 200 mm (μεσοπλαστικά), και >200 mm (μακροπλαστικά). Η ανωτέρω διαβάθμιση είναι από τις πιο ορθές και απαντάται συχνά στην βιβλιογραφία.
Όσο αναφορά την Μεσόγειο [2], κατατάσσεται ως περιοχή ανακυκλοφορίας και συνάθροισης πλαστικών απορριμάτων πράγμα αναμενόμενο, εάν κάποιος αναλογιστεί την περιορισμένη επικοινωνία με εξωτερικούς ωκεανούς αλλά και την ισχυρή παρουσία του ανθρώπου που αποτελεί τον κυρίαρχο παράγοντα για την επιβάρυνση των οικοσυστημάτων. Το 83% των δειγμάτων που περισυλλέχτηκαν κατατάσσονται στα μικροπλαστικά (ποσοστά της τάξης του 90% απαντώνται και σε παγκόσμια κλίμακα [1]), με διαφορές να έγκειται στον όγκο των μεγαλύτερων πλαστικών καθώς στην Μεσόγειο έχουμε αυξημένες ποσότητες λόγω και της εγγύτητας των πηγών απόρριψης. Ωστόσο, τα μικροπλαστικά αποτελούν σημαντικό μέρος των απορριμάτων και τα χαρακτηριστικά τους τα καθιστούν τον καθοριστικότερο παράγοντα στην μάχη για τον καθαρισμό των θαλασσών, μιας και το μέγεθος τους καθιστά την ανάσυρση τους δυσχερή και συχνά οικονομικά απαγορευτική.
Παράλληλα, οργανισμοί των οικοσυστημάτων καταναλώνουν πλαστικά σωματίδια γεγονός που έχει επιπτώσεις στους ίδιους αλλά και στο σύνολο της τροφικής αλυσίδας. Έρευνα του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε [3] η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ιόνιο Πέλαγος, εξέτασε 26 είδη ψαριών βαθιών νερών με στόχο την καταγραφή κατανάλωσης απορριμάτων (πλαστικό, ξύλο και μέταλλο οι κατηγορίες αυτών). Το πλαστικό επικράτησε με ποσοστό 85.6% των απορριμάτων, ενώ όσα δείγματα περιείχαν απορρίμματα περιείχαν και πλαστικό. Τα είδη των πλαστικών κατηγοριοποιήθηκαν ως σκληρά κομμάτια πλαστικού (56%), κομμάτια από πλαστικές σακούλες (22%), δίχτυα ψαρέματος ή σχοινιά από νάιλον (19%) και λοιπές ίνες (3%) (σε παρένθεση το ποσοστό εμφάνισής τους). Τα αποτελέσματα δεν ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά καθώς στο σύνολο των δειγμάτων η εμφάνιση πλαστικών απορριμάτων κρίθηκε αραιή, ωστόσο το μέγεθος του δείγματος αλλά και η έλλειψη εκτενέστερης ανάλυσης από την βιβλιογραφία απαιτεί περαιτέρω έρευνα για την κατανάλωση πλαστικών από τους θαλάσσιους οργανισμούς και τις επιπτώσεις στους πληθυσμούς τους. Επιπλέον έρευνα [4] εξέτασε δείγματα από τους σημαντικότερους θηρευτές της Μεσογείου (ξιφίας, τόνος) και κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα για τα ποσοστά των μικροπλαστικών. Γενικότερα, οι επιπτώσεις στον άνθρωπο δεν έχουν ακόμα αναλυθεί επαρκώς και στο μέλλον θα αποτελέσει σημαντικό κομμάτι της έρευνας για την θαλάσσια ρύπανση.
Θεωρείται λοιπόν ασφαλές να συμπεράνουμε πως η ρύπανση της θάλασσας λόγω του πλαστικού αποτελεί βαρυσήμαντο πρόβλημα για το περιβάλλον στην εποχής μας δημιουργώντας επιτακτική ανάγκη για άμεσες και αποδοτικές λύσεις. Δύο είναι τα κυριότερα βήματα προς τον σταδιακό περιορισμό και γιατί όχι εξάλειψη του προβλήματος, με πρώτο και σημαντικότερο την μειωμένη χρήση πλαστικών σακουλών. Εδώ να αναφέρουμε πως ταιριάζει και η υιοθέτηση του νόμου 4496/17 με την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους για την πλαστική σακούλα (ο οποίος αποτελεί και προέκταση της οδηγίας 2015/720/ΕΕ από την Ευρωπαϊκή Ένωση), καθώς αυτές αποτελούν την δυσμενέστερη μορφή πλαστικών απορριμάτων λόγω και της τάση τους για διάσπαση στα δυσκόλως διαχειρίσιμα μικροπλαστικά. Επιπλέον, ολοένα και περισσότεροι σχεδιαστές και αρχιτέκτονες προωθούν την κατασκευή προϊόντων με ανακυκλώσιμα από τον ωκεανό και την θάλασσα πλαστικά και την ουσιαστική απεξάρτηση της παραγωγής από την βιομηχανία του πλαστικού. Φωτεινό παράδειγμα αποτελεί ο οργανισμός Parley, ο οποίος έχει συνεργαστεί με κολοσσούς όπως η Adidas για τον σχεδιασμό παπουτσιών από δίχτυα ψαρέματος, αλλά και ποδοσφαιρικών εμφανίσεων από πλαστικά που έχουν συλλεχθεί από τον ωκεανό μεταξύ άλλων ενδιαφερουσών πρωτοβουλιών, οι οποίες μπορούν να βρεθούν στην επίσημη ιστοσελίδα τους. Άλλο ένα ενδιαφέρον πόνημα το στούντιο THE NEW RAW με βάση το Ρότερνταμ, που αποτελείται από τους αρχιτέκτονες Φωτεινή Σετάκη και Πάνο Σακκά ασχολείται με την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση πλαστικών απορριμάτων από τους ωκεανούς και τις θάλασσες και τελικά την γένεση νέων προϊόντων μέσω 3D printing. Ιδέες που βασίζονται στην κυκλική οικονομία των υλικών και την δημιουργία νέων πρακτικών στην παραγωγή αγαθών και προϊόντων, πάντα με οργάνωση και επιχειρηματικό πλάνο.
Το περιβάλλον αποτελεί την σφαίρα ανάπτυξης ολόκληρης της ανθρωπότητας αλλά και την κληρονομιά μας στις επόμενες γενιές, είναι κάτι για το οποίο νιώθουμε υπερήφανοι και αποτελεί σημάδι του πολιτισμού μιας χώρας. Επομένως οι δράσεις σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο πρέπει να πραγματοποιούνται με αποφασιστικότητα προς τον δρόμο της ανακύκλωσης και της ανεξαρτητοποίησης της παραγωγής από το πλαστικό με τον τρόπο που μέχρις πρότινος γνωρίζαμε.
Αναφορές
1. Eriksen M, Lebreton LCM, Carson HS, Thiel M, Moore CJ, et al. (2014) Plastic Pollution in the World’s Oceans: More than 5 Trillion Plastic Pieces Weighing over 250,000 Tons Afloat at Sea. PLoS ONE 9(12): e111913. Doi:10.1371/journal.pone.0111913
2. Cózar A, Sanz-Martín M, Martí E, González-Gordillo JI, Ubeda B, Gálvez JÁ, et al. (2015) Plastic Accumulation in the Mediterranean Sea. PLoS ONE 10(4): e0121762. Doi:10.1371/ journal.pone.0121762
3. Aikaterini Anastasopoulou n, Chryssi Mytilineou, Christopher J. Smith, Konstantia N. Papadopoulou (2013) Plastic debris ingested by deep-water fish of the Ionian Sea (Eastern Mediterranean)
4. Teresa Romeo, Battaglia Pietro, Cristina Peda, Pierpaolo Consoli, Franco Andaloro, Maria Cristina Fossi (2015) First evidence of presence of plastic debris in stomach of large pelagic fish in the Mediterranean Sea
Parley: http://www.parley.tv/#fortheoceans
The New Raw: http://www.thenewraw.org/