του Ιωάννη Δέλη
Την στιγμή που οι έννοιες της βιωσιμότητας και της κυκλικής οικονομίας υπεισέρχονται όλο και πιο πολύ στην καθημερινότητα του ανθρώπου, λίγα πράγματα είναι γνωστά για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στον κατασκευαστικό τομέα. Ειδικά στην κατασκευή γεφυρών, χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση, καθώς, για παράδειγμα, πολλές τσιμεντένιες γέφυρες που βρίσκονται στο τέλος της ζωής του θα χρειαστεί να κατεδαφιστούν και να ανακατασκευαστούν.
Η παραπάνω διαδικασία πρόκειται να επαναληφθεί για οποιαδήποτε γέφυρα που έχει φτάσει στο τέλος της «ζωής» της και βρίσκεται σε κατάσταση αποδόμησης, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη σπατάλη υλικών κατασκευής και ενέργειας από την κατεδάφιση και την ανακατασκευή τους, η οποία, λόγω της μεγάλης διάρκειας λειτουργίας τους, θα εξακολουθήσει να συμβαίνει για τα επόμενα χρόνια. Έτσι, γίνεται αντιληπτό πως πρέπει να βρεθούν τρόποι ώστε να βρεθεί ο δρόμος ο οποίος θα οδηγήσει στην ανοικοδόμηση γεφυρών που θα υπακούν τις αρχές που πρεσβεύει η έννοια της κυκλικής οικονομίας. Ωστόσο με ποιους τρόπους μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο;
Τεχνικές λύσεις
Μια λογική επιλογή που θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί είναι η επαναχρησιμοποίηση των υλικών κατασκευής μιας γέφυρας για την ανακατασκευή της. Πράγματι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τουλάχιστον το 25 με 30% των αποβλήτων που παράγονται σε αυτήν είναι απόβλητα κατεδαφίσεων και κατασκευών. Ωστόσο, η ανακύκλωση των γεφυρών παρουσιάζει πολλά προβλήματα. Αρχικά, η ανακύκλωση του σκυροδέματος, βασικού υλικού κατά την κατασκευή μιας γέφυρας, θα μπορούσε να μετατοπίσει την κατασκευή των γεφυρών ως προς την κυκλική οικονομία. Όμως, το συγκεκριμένο πρότζεκτ βρίσκεται σε ερευνητικό στάδιο και δεν είναι εύκολη η άμεση υλοποίησή του. Επίσης, οι τσιμεντένιες πλάκες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή συνδέονται με πλαστικές ενώσεις, καθιστώντας έτσι δύσκολη έως και αδύνατη την αποσυναρμολόγησή τους κατά το τέλος της λειτουργικής «ζωής» της γέφυρας. Βέβαια, το συγκεκριμένο πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί χρησιμοποιώντας ενός είδους μηχανικών συνδέσμων, τέτοιων ώστε να ικανοποιούν τα κατασκευαστικά κριτήρια και να μην ρισκάρουν την σταθερότητα και την ασφάλεια της κατασκευής.
Έτσι, για την αντιμετώπιση του παραπάνω προβλήματος γίνεται η εισαγωγή της προσέγγισης DfD (Design for Deconstruction). Κατά την συγκεκριμένη προσέγγιση, το σύστημα ενδοεπικοινωνίας μεταξύ των τσιμεντένιων πλακών δεν θα είναι μόνιμα στερεωμένο, όπως οι πλαστικοί σύνδεσμοι που χρησιμοποιούνται, αλλά θα συνιστάται η χρήση αντιστρέψιμων συνθέσεων, όπως βίδες ή άλλων παρόμοιων υλικών. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι δυνατή η αποσυναρμολόγηση της κατασκευής, ώστε να γίνει ανακύκλωση των υλικών του, με την προϋπόθεση πάντα ότι δεν έχουν υποστεί μεγάλη ζημιά κατά την λειτουργία της γέφυρας από την χρήση του ή τις καιρικές συνθήκες. Επομένως, γενικά είναι απαραίτητη και η πλήρης γνώση της κατασκευής καθ΄ όλη τη διάρκεια ζωής του, συμπεριλαμβανομένων και όλων των αλλαγών που υπέστη, οι οποίες ενδέχεται να έχουν επηρεάσει τα δομικά στοιχεία, ώστε να κριθεί αν αξίζει η ανακύκλωσή τους.
Βιο- Βασισμένες κατασκευές
Ακόμη μία πρόταση, δεδομένου της ανάπτυξης πιο ανθεκτικών και σταθερών τύπων ξύλου, είναι η δημιουργία ξύλινων κατασκευών. Γενικά, τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για την οικοδόμηση ξύλινων κατασκευών, καθώς είναι ένα υλικό εύκολα ανακυκλώσιμο, είτε μέσω της επαναχρησιμοποίησης προϊόντων ξύλου, είτε μέσω της ανάκτησης ενέργειας από μέσω της αποτέφρωσης, σε περιπτώσεις όπου η επαναχρησιμοποίηση δεν καθίσταται δυνατή. Επιπλέον, συχνά, το ξύλο θεωρείται ότι μεταβάλλει τις ιδιότητές του, ώστε να βελτιώσει τις συνθήκες υγρασίας του, αλλά και την ανθεκτικότητά του στην φωτιά, με αποτέλεσμα να παρατείνει την διάρκεια ζωής του ή/και να βελτιώσει την μηχανική ανθεκτικότητά του.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και ορισμένα εμπόδια που αποτρέπουν την χρήση του ξύλου ως πρώτη ύλη για την οικοδόμηση γεφυρών. Αρχικά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η βιοοικονομία αυτή μπορεί να κριθεί επωφελής για το περιβάλλον μόνο εάν οι βιολογικοί πόροι τους τυγχάνουν βιώσιμης διαχείρισης. Δεδομένου πως η βιομηχανία ξύλου θα έχει υπερβολικά υψηλή ζήτηση, ενώ πολύ χαμηλή προσφορά, για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος θα πρέπει οι προτομές ξύλου να έχουν κύκλο «ζωής» σχεδιασμού που θα αντιστοιχεί τουλάχιστον σε περιόδους εναλλαγής ξυλείας, δηλαδή να έχουν κύκλο ζωής άνω των 30 με 100 έτη. Λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα, και δεδομένου πως οι γέφυρες είναι εξωτερικές δομές, και συνεπώς δέχονται πολλές φθορές από το γύρω περιβάλλον, με πολύ συγκεκριμένες μηχανικές απαιτήσεις, γίνεται αντιληπτό πως θα χρειάζεται συνεχής παρακολούθηση των μικρομετακινήσεων που μπορεί να πραγματοποιεί η γέφυρα από κάποιον τοπογράφο μηχανικό, καθώς και συντήρηση της κατασκευής ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ανάλογα πάντα με την επιβάρυνση που θα έχει δεχτεί.
Ιδιοκτησία
Κλείνοντας, αξίζει να γίνει αναφορά στην συμπεριφορά της ιδιοκτησίας της κάθε γέφυρας. Συνήθως, ιδιοκτήτης μιας γέφυρας είναι η κυβέρνηση, και συνεπώς προσφέρεται σαν υπηρεσία στους πολίτες, οι οποίοι πληρώνουν για αυτή μέσω φόρων. Πρώτη ευθύνη η ιδιοκτησία της γέφυρας είναι ο σωστός διαχωρισμός των αποβλήτων των κατεδαφίσεων ή/και των κατασκευών, ώστε να είναι μελλοντικά αξιοποιήσιμα. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η αρχή DfD (Design for Deconstruction), όπως αυτή αναφέρθηκε προηγουμένως, για να γίνεται δυνατή η ανακύκλωση των γεφυρών. Τέλος, μπορεί να είναι ενδιαφέρον να εξεταστεί η αξιοποίηση της γέφυρας για την προσφορά περισσότερων υπηρεσιών, πέρα από εκείνη της σύνδεσης δύο τόπων, ώστε να διευκολυνθεί η μεταφορά, δεδομένου πως μια γέφυρα συνήθως έχει άπλετο χώρο πάνω και κάτω της. Με αυτή την έννοια, μπορεί κάποιος να σκεφτεί τις μεσαιωνικές γέφυρες, οι οποίες αποτελούν ένα πολύ ορθό παράδειγμα, καθώς σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να είναι ένας ολοκληρωμένος δρόμος για ψώνια. Έτσι, η επανεξέταση της γέφυρας ως υπηρεσίας μπορεί να δώσει μια πρόσθετη αξία για την κοινωνία και το περιβάλλον, καθώς ο χώρος θα χρησιμοποιείται πιο αποτελεσματικά. Ωστόσο, για την υλοποίηση της παραπάνω πρότασης προϋποθέτει καλό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό από κάποιον αρμόδιο μηχανικό.
Συμπερασματικά, η εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας στην κατασκευή των γεφυρών μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστή, ωστόσο είναι πλήρως υλοποιήσιμη και κρίνεται αναγκαία για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας. Μπορεί πολλές λύσεις να βρίσκονται σε πειραματικό ακόμα στάδιο, ωστόσο ήδη έχουν γίνει μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και μπορούμε να αισιοδοξούμε πως τα επόμενα χρόνια, εφόσον τηρηθούν ορισμένες αρχές, θα έχει καθιερωθεί η κυκλική κατασκευή γεφυρών.