του Χρήστου Καλαντζή
Η απάντηση είναι πως ναι! Η Κλιματική Αλλαγή που πλέον είναι περισσότερο γνωστή σε όλους μας και από το Star Trek, τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε ως απειλή για την Πολιτιστική μας Κληρονομία. Μάλιστα αν ενστερνιστεί κανείς την άποψη πως η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι απαραίτητο στοιχείο για την ποιότητα ζωής του ανθρώπινου πολιτισμού, αμέσως βρίσκουμε έναν ακόμα τρόπο με τον οποίο η Κλιματική Αλλαγή προσπαθεί να δημιουργήσει προβλήματα. Αυτή τη φορά έρχεται για να απειλήσει την κουλτούρα, τα μνημειακά συγκροτήματα, τους αρχαιολογικούς χώρους, τα ιστορικά αστικά κέντρα, τα αντικείμενα τέχνης και άλλα στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισμού. Μιας και τα μέχρι τώρα λεγόμενα είναι κάτι που οι περισσότεροι ούτε που είχαν φανταστεί μέχρι τώρα, είναι η κατάλληλη στιγμή να γίνει η εύλογη ερώτηση. Πώς ακριβώς η κλιματική αλλαγή καταφέρνει και επηρεάζει τα μνημεία του πολιτισμού μας;
Η Κλιματική Αλλαγή αποτελεί απειλή για την πολιτισμική μας κληρονομία όχι με έναν τρόπο, αλλά με δύο, άμεσα και έμμεσα. Άμεσα όπως είναι εύκολα αντιληπτό, δρα ως καταλύτης γήρανσης των μνημείων μέσω της διαβρωτικών φαινομένων. Τα κατασκευαστικά υλικά των μνημείων πλήττονται από την όξυνση των έντονων καιρικών φαινομένων που τα τελευταία χρόνια κάνουν την εμφάνισή τους όλο και περισσότερο και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα τελευταία είτε με ξεχωριστές δράσεις και είτε με συνέργειες προκαλούν διάβρωση και αστοχίες (καταρρεύσεις). Μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχουν βρεθεί σε μεγάλο κίνδυνο 49 αναγνωρισμένα από την UNESCO σημεία πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και οικισμοί εξαιτίας της διάβρωσης των ακτών και των πλημμυρών. Αυτό το κομμάτι της πραγματικότητας ώθησε τους επιστημονικούς υπεύθυνους στην μελέτη αλλά και βελτίωση ήδη υπαρχόντων μοντέλων διαχείρισης κινδύνου με τελικό σκοπό την εφαρμογή μίας νέας καινοτόμου μεθόδου, της προγνωστικής συντήρησης.
Συνεχίζοντας με τον δεύτερο τρόπο με τον οποίο η Κλιματική Αλλαγή αποτελεί κίνδυνο για την πολιτιστική μας κληρονομιά, τον έμμεσο, θα μιλήσουμε για τους φυσικούς πόρους. Όλοι γνωρίζουμε πόσο σημαντικοί είναι για εμάς οι φυσικού πόροι, έχουμε στηρίξει όλη μας την παραγωγή και την δημιουργία πάνω σε αυτούς. Τα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς επίσης στηρίζονται πάνω σε αυτούς και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Κυριολεκτικά μιλώντας, όλα τα μνημεία είναι τοποθετημένα στο έδαφος που αποτελεί το ίδιο πηγή φυσικών πόρων ενώ πολλά έχουν στενή σχέση και με άλλους φυσικούς πόρους, όπως είναι το νερό. Μεταφορικά μιλώντας, τα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στηρίζονται πάνω σε αυτούς επειδή έχουν φτιαχτεί με υλικά από αυτούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα ελληνικά μνημεία με την ευρεία χρήση του μαρμάρου για την κατασκευή ή και την διακόσμησή τους. Έχοντας πλέον κατανοήσει την σύνδεση μεταξύ φυσικών πόρων και μνημείων, μπορούμε να προχωρήσουμε στον ρόλο που έχουν οι φυσικοί πόροι στην πλήξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από την Κλιματική Αλλαγή. Πολύ απλά μιλώντας, η Κλιματική Αλλαγή μπορεί να ασκήσει τέτοια πίεση στον ανθρώπινο πολιτισμό μέσα από την έλλειψη φυσικών πόρων ώστε τελικά ο ίδιος ο ανθρώπινος πολιτισμός να στραφεί σε φυσικούς πόρους που συνδέονται άρρηκτα με τα σημεία πολιτιστικής μας κληρονομιάς και να προκαλέσει καταστροφές σε αυτά.
Βέβαια, στην πραγματικότητα η Κλιματική Αλλαγή δεν είναι ο μόνος παράγοντας που μπορεί να ωθήσει τον ανθρώπινο παράγοντα σε τέτοιο σημείο. Η αύξηση της πυκνότητας του πληθυσμού και η αστικοποίηση είναι επίσης παράγοντες που απειλούν τα σημεία πολιτιστικής κληρονομιάς με τον ίδιο τρόπο. Για αυτό το λόγο ίσως τελικά είναι καλύτερα να αναφερόμαστε σε μία Παγκόσμια Αλλαγή και όχι απλώς για μια Κλιματική Αλλαγή. Με τα παραπάνω δεδομένα, καταλαβαίνουμε πως θα χρειαστεί για την αντιμετώπιση του κινδύνου της καταστροφής της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, μία προσέγγιση ολοκληρωμένης και καθολικής διαχείρισης των ζητημάτων.