top of page
Αναζήτηση
Εικόνα συγγραφέαenvinow.gr
19 Δεκ 2024διαβάστηκε 4 λεπτά

Παραδοσιακές οικολογικές πρακτικές σε συνδυασμό με σύγχρονες οικολογικές μεθόδους διαχείρισης

της Ελένης Γκαγκά

Πως αντικατοπτρίζονται στα σημερινά σχέδια διατήρησης της βιοποικιλότητας και της αειφόρου ανάπτυξης;


Ως παράρτημα της επιστήμης της ανθρωπολογίας ο όρος «Παραδοσιακές οικολογικές γνώσεις» (Traditional Ecological Knowledge) περιλαμβάνει ένα σύνολο από συμβιωτικές σχέσεις μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, αλλά παράλληλα αποτελεί τμήμα μίας αντίληψης που λαμβάνει και πολιτιστικές διαστάσεις. Όσο εντείνεται το ζήτημα της απώλειας της βιοποικιλότητας, η βιώσιμη διαχείριση των δασών μπορεί να παραδειγματιστεί από την αποτελεσματικότητα τέτοιων πρακτικών. Οι βιώσιμες προσεγγίσεις δίνουν βαρύτητα στη μακροπρόθεσμη υγεία του οικοσυστήματος, έναντι των βραχυπρόθεσμων κερδών.

Η συνειδητοποίηση πως η μελέτη της φύσης αποτελεί στοιχειώδες τμήμα της επιβίωσης του ανθρώπου παρουσιάστηκε πολύ νωρίς στον άνθρωπο. Μέσω της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον οι αυτόχθονες κοινότητες ανέπτυξαν πρακτικές και πεποιθήσεις λαμβάνοντας υπόψιν την εκάστοτε τοπική χλωρίδα και πανίδα και την αλλαγή των εποχών. Οι τεχνικές διαχείρισης των πόρων είχαν ως στόχο την αειφόρο εκμετάλλευση. Οι εμπειρικές αυτές γνώσεις μεταφέρονταν προφορικά από γενιά σε γενιά.


Παραδοσιακές πρακτικές αποτελούν, λόγου χάριν, η αγροδασοπονία (συστήματα διαχείρισης γης όπου δενδρώδη είδη συνδυάζονται με ποώδη φυτά) και η συγκαλλιέργεια (ανάπτυξη δύο διαφορετικών καλλιεργειών ταυτόχρονα με τοπική και χρονική αλληλεπίδραση). Με τις μεθόδους αυτές προάγεται η βιοποικιλότητα, ενισχύεται η γονιμότητα του εδάφους και δημιουργούνται ποικίλα ενδιαιτήματα, τα οποία υποστηρίζουν την επιβίωση διαφόρων ειδών. Παράλληλα, εντείνεται η επισιτιστική ασφάλεια, παράγοντας κρίσιμος στην επιβίωση μιας κοινότητας.


Μπορούμε να αναφερθούμε ως παράδειγμα τέτοιου τρόπου ζωής στην κοινότητα Baka του Κονγκό. Πρόκειται για πληθυσμό που ζουν ως κυνηγοί, αλιείς και τροφοσυλλέκτες. Οι πρακτικές που χρησιμοποιούν διέπονται από ένα σύνολο κανόνων, περιορίζονται εποχικά και τοπικά και σε καμία περίπτωση δε γίνεται αλόγιστη εξάσκηση τους. Από το συμπεριφορικό αυτό πλαίσιο αντικατοπτρίζεται μεθοδική γνώση της δυναμικής του οικοσυστήματος.


Η εφαρμογή παραδοσιακών οικολογικών πρακτικών φαίνεται να είναι αποτελεσματική και στην προσαρμογή στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Οι αυτόχθονες κοινότητες έχουν έντονη επίγνωση των αλλαγών στα κλιματικά πρότυπα (αυξημένες θερμοκρασίες, ακανόνιστες καιρικές συνθήκες, ξηρασίες, πυρκαγιές και αύξηση των φυσικών καταστροφών, καθώς και αλλαγές στη χλωρίδα και την πανίδα) και έχουν αναπτύξει τις κατάλληλες στρατηγικές προσαρμογής, με στόχο την ανθεκτικότητα.


Στοχεύοντας στην ενίσχυση των προσπαθειών διατήρησης της βιοποικιλότητας, θα μπορούσαν πιθανόν να ενσωματωθούν παραδοσιακές οικολογικές πρακτικές σε σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους. Η κατοχή γνώσης από αυτόχθονες πληθυσμούς σε συνδυασμό με επιστημονικές έρευνες και σύγχρονες τεχνικές μπορούν ενδεχομένως να βελτιστοποιήσουν αισθητά τις σημερινές στρατηγικές διαχείρισης. Έργα αποκατάστασης δασών, αγροτικές καλλιέργειες και κτηνοτροφικές παραγωγικές μονάδες είναι μερικοί τομείς που μπορούν να επωφεληθούν από τέτοιου είδους γνώσεις.


Σε μια προσπάθεια αποκατάστασης οικοσυστήματος μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη. Μέσω αυτής, προσφέρεται η δυνατότητα ανάλυσης ιστορικών οικολογικών δεδομένων σε συνδυασμό με τις πρακτικές των αυτοχθόνων για να προβλέψει τις βέλτιστες συνθήκες για την αναδάσωση. Η προσέγγιση αυτή βοηθά στον εντοπισμό κατάλληλων αυτοφυών ειδών για συγκεκριμένα μικροκλίματα, αυξάνοντας έτσι τα ποσοστά επιτυχίας των έργων αποκατάστασης.


Επιπλέον παράδειγμα αποτελούν οι τεχνικές διαχείρισης των πυρκαγιών, όπως οι ελεγχόμενες καύσεις που εφαρμόζουν οι ιθαγενείς σε Αυστραλία και Αμερική, οι οποίες συμπληρώνονται πλέον με σύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης των πυρκαγιών. Οι ελεγχόμενες καύσεις πραγματοποιούνται με στόχο την απομάκρυνση υφιστάμενης οργανικής ύλης και κατ’ επέκταση ελάττωση των πιθανοτήτων να δημιουργηθεί μεγάλης έκτασης πυρκαγιά που περιορίζεται πολύ δύσκολα. Μετά την επέκταση των Ευρωπαίων αποίκων και κατά συνέπεια την ελάττωση των παραδοσιακών ελεγχόμενων καύσεων παρατηρήθηκε συσσώρευση οργανικής ύλης, αυξάνοντας τον κίνδυνο εκδήλωσης μεγάλων καταστροφικών πυρκαγιών στα δάση. Ο συνδυασμός της αστικής ανάπτυξης με την κλιματική αλλαγή είχε ως αποτέλεσμα τη συχνότερη εμφάνιση ανεξέλεγκτων δασικών πυρκαγιών.


Οι νεότερες τάσεις της βιώσιμης περιβαλλοντικής διαχείρισης που παρουσιάζονται ανά διαστήματα αποτελούν μεν καινοτόμες λύσεις σε κάποιο υφιστάμενο περιβαλλοντικό πρόβλημα, «συνοδεύονται» όμως συχνά από διαφορετικά προβλήματα. Στον ενεργειακό τομέα, για παράδειγμα, η χρήση ηλιακών πάνελ για την παραγωγή ενέργειας εμφανίζεται να είναι βιώσιμη και συγχρόνως παραγωγική λύση. Ταυτόχρονα όμως, δεν αναφέρεται με την ίδια συχνότητα η εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου που απαιτείται για τη μεταφορά και εγκατάσταση των ηλιακών πάνελ. Παρομοίως, η αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας με τη χρήση των ανεμογεννητριών αποτελεί αναμφίβολα μια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Θα πρέπει όμως να αναλογιστούμε το περιβαλλοντικό τίμημα της μετακίνησης αυτών των ιδιαίτερα ογκωδών τμημάτων, δηλαδή αναπόφευκτη διάνοιξη δρόμων και συνεπώς διαταραχή του οικοσυστήματος σε εκτάσεις μεγάλου εμβαδού.


Συμπράξεις παραδοσιακών οικολογικών πρακτικών με πορίσματα επιστημονικών ερευνών επιφέρουν τόσο καλύτερα αποτελέσματα διαχείρισης, όσο και ενδυνάμωση των αυτόχθονων κοινοτήτων, αναγνωρίζοντας τα δικαιώματα τους ως διαχειριστές της γης. Καθώς η παγκόσμια βιοποικιλότητα συνεχίζει να μειώνεται, η υιοθέτηση και ενσωμάτωση των διαχρονικών αυτών γνώσεων στις σύγχρονες στρατηγικές διατήρησης είναι απαραίτητη για την επιβίωση των ειδών. Εκτιμώντας τη σοφία των αυτοχθόνων παράλληλα με τις επιστημονικές προσεγγίσεις, μπορούμε να εργαστούμε για ένα πιο βιώσιμο μέλλον όπου τόσο οι άνθρωποι όσο και η φύση θα ευημερούν.

 


Παραπομπές

Comments

bottom of page