Το πρόβλημα
Η λεκάνη της Μεσογείου είναι μια από τις πιο άνυδρες περιοχές στον πλανήτη, και χαρακτηρίζεται από αναντιστοιχία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς του νερού, τόσο στο χρόνο, όσο και στο χώρο. Η αύξηση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή, ο τουρισμός, η αγροτική παραγωγή και η εντατικοποίηση της παραγωγής σε ορισμένους τομείς που απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού είναι οι κύριοι παράγοντες που έχουν επιδεινώσει τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων. Μεταξύ αυτών, η γεωργία αποτελεί το μεγαλύτερο καταναλωτή νερού, καθώς αντιπροσωπεύει το 72% της συνολικής κατανάλωσης γλυκού νερού στη Μεσόγειο. Η ανάγκη για την παραγωγή γλυκού νερού έχει οδηγήσει στην εκμετάλλευση μη συμβατικών πηγών νερού (θαλασσινό), δηλαδή στην ανάπτυξη μονάδων αφαλάτωσης. Ωστόσο, οι μονάδες αυτές καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας κατά τη λειτουργία τους και έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων άλμης, η οποία δεν αξιοποιείται και τις περισσότερες φορές διατίθεται στη θάλασσα.
Όπως είναι προφανές, η αύξηση της κατανάλωσης του νερού, συνεπάγεται αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής υγρών αποβλήτων. Απαιτείται κατάλληλη επεξεργασία των λυμάτων για την προστασία της δημόσιας υγείας και την αποφυγή των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ωστόσο, σε πολλές Μεσογειακές περιοχές, τα λύματα διατίθενται σε υδάτινα οικοσυστήματα χωρίς επαρκή επεξεργασία, καθώς οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) συχνά δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τα υψηλά εποχιακά φορτία που δέχονται, ενώ υπάρχουν και περιοχές οι οποίες δεν εξυπηρετούνται καθόλου από ΕΕΛ. Βάσει των παραπάνω, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η εφαρμογή μιας βιώσιμης προσέγγισης για τη διαχείριση των υδάτων της Μεσογείου, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις, μέσω της αξιοποίησης μη συμβατικών πηγών νερού.
Ερευνητικό Πρόγραμμα HYDROUSA
Το πρόγραμμα Ευρωπαϊκό Ερευνητικό πρόγραμμα HYDROUSA εντάσσεται στο πρόγραμμα Ορίζοντα 2020 το οποίο αποτελεί το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Έρευνα και Ανάπτυξη. Συντονιστής του προγράμματος είναι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ενώ συμμετέχουν συνολικά 27 φορείς από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Το πρόγραμμα έχει συνολικό προϋπολογισμό 12 εκατομμύρια Ευρώ και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ανταγωνιστικά προγράμματα.
Το πρόγραμμα HYDROUSA στοχεύει στην ανάπτυξη, τη βελτιστοποίηση και την επίδειξη καινοτόμων συστημάτων χαμηλού κόστους για τη διαχείριση μη συμβατικών ρευμάτων νερού, συμπεριλαμβανομένων των λυμάτων, των όμβριων υδάτων, των υπογείων υδάτων, του θαλάσσιου νερού ακόμη και της ατμοσφαιρικής υγρασίας. Η επεξεργασία τους θα έχει ως στόχο την παραγωγή πολύτιμων πόρων, οι οποίοι στη συνέχεια θα ενισχύσουν την προσφορά νερού για οικιακή χρήση, θα αυξήσουν τη γεωργική παραγωγή και θα ενθαρρύνουν την οικονομική δραστηριότητα των περιοχών της Μεσογείου που πλήττονται από λειψυδρία. Επιπροσθέτως, η HYDROUSA αποσκοπεί στο κλείσιμο όλων των κύκλων του νερού σε τοπικό επίπεδο, αξιοποιώντας τους πόρους και προωθώντας την ιδέα της αποκεντρωμένης διαχείρισης του νερού, των υλικών, της εξοικονόμησης της ενέργειας, της επεξεργασίας λυμάτων και της επαναχρησιμοποίησης του ανακτημένου νερού. Η HYDROUSA θα υλοποιηθεί με την εφαρμογή 13 καινοτομιών, με έξι διαφορετικά επιδεικτικά συστήματα, σε τρία Ελληνικά νησιά (Λέσβο, Μύκονο και Τήνο). Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα 6 συστήματα τα οποία θα αναπτυχθούν (HYDRO1-6).
HYDRO1 - Άντισσα, Λέσβος & HYDRO2 - Άντισσα, Λέσβος
Στη Λέσβο θα αναπτυχθεί στην Άντισσα ένα σύστημα επεξεργασίας λυμάτων με φυσικό τρόπο, το οποίο θα είναι πλήρως ενταγμένο στο τοπικό περιβάλλον. Το σύστημα αυτό θα παράγει νερό πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία (άζωτο και φώσφορο) το οποίο θα είναι κατάλληλο για την άρδευση καλλιεργειών. Χρησιμοποιώντας το επεξεργασμένο νερό θα πραγματοποιηθεί άρδευση συγκεκριμένων δέντρων, θάμνων και καλλιεργειών (ελιές, ροδιές, δάφνη) καθώς σε προϊόντα με υψηλή θρεπτική αξία (ιπποφαές) και βοτάνων (λεβάντα, φασκόμηλο, ρίγανη, θυμάρι). Στόχος είναι η διοχέτευση αυτών των προϊόντων σε αγροτικούς συνεταιρισμούς καθώς και η εξοικείωση των αγροτών με τη χρήση ανακτημένου νερού.
HYDRO3 - Λια, Μύκονος & HYDRO4 - Άνω Μερά, Μύκονος
Στην Μύκονο θα αναπτυχθούν μονάδες συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης του βρόχινου νερού και των απορροών καθώς και σύστημα εμπλουτισμού του υπόγειου υδροφορέα με βρόχινο νερό. Το νερό μετά από επεξεργασία θα διατεθεί για άρδευση ρίγανης και τοπικών καλλιεργειών.
HYDRO5 - Άγιος Φωκάς, Τήνος & HYDRO6 - Τήνος
Στην Τήνο θα αναπτυχθεί ένα καινοτόμο σύστημα αφαλάτωσης χαμηλού κόστους βασισμένο στις αρχές τις εξάτμισης κα της συμπύκνωσης συνδυασμένο με ένα θερμοκήπιο για την παραγωγή τροπικών καλλιεργειών. Επίσης θα εξετασθούν οι κύκλοι του νερού εντός μιας οικοτουριστικής μονάδας (σύστημα συλλογής βρόχινου νερού, σύστημα συμπύκνωσης υδρατμών, σύστημα επεξεργασίας λυμάτων με υγροβιότοπο, άρδευση καλλιεργιών). Στόχος είναι οι οικο-τουριστικές μονάδες να αναδειχθούν ως μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού με εγκαταστάσεις οι οποίες είναι αυτάρκεις από πλευράς παροχής νερού, ενέργειας και τροφίμων.
Παρούσα φάση του προγράμματος HYDROUSA
Ο σχεδιασμός των περισσότερων συστημάτων έχει ολοκληρωθεί σχεδόν από το καλοκαίρι του 2019. Οι παράμετροι αλλά και τα βασικά χαρακτηριστικά τους είχαν προσδιοριστεί βάσει μετρήσεων, εργαστηριακών δοκιμών και του πυρήνα της κυκλικής οικονομίας. Έχοντας ως θεμέλια τα παραπάνω, η φάση κατασκευής για την πλειοψηφία των συστημάτων έχει ξεκινήσει ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2019, ενώ ορισμένα από αυτά έχουν ήδη ολοκληρωθεί από τον πρώτο χρόνο του προγράμματος. Πέρα από τα μικρής κλίμακας τεχνικά έργα που απαιτούνται, στα περισσότερα συστήματα έχουν ήδη εγκατασταθεί οι περισσότεροι μετρητές και αισθητήρες που θα στοχεύουν στην συλλογή και ανάλυση των δεδομένων από την κάθε μονάδα ώστε να γίνει περαιτέρω επεξεργασία και να παραχθούν τα τελικά αποτελέσματα του προγράμματος. Ωστόσο, το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι στα συστήματα έχει ληφθεί υπόψιν η αισθητική του τοπίου και της τοπικής τεχνοτροπίας. Οι κυριότερες υποδομές έχουν σχεδιαστεί χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά ώστε η προσαρμογή τους στο περιβάλλον να είναι πιο ομαλή και ταιριαστή.
Στόχοι του προγράμματος HYDROUSA
Όλα τα συστήματα πρόκειται να επιτύχουν ένα υψηλό επίπεδο αυτοματοποίησης, παρακολούθησης και ελέγχου σε πραγματικό χρόνο, μέσω της ενσωμάτωσης τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ICT). Πιο συγκεκριμένα, θα χρησιμοποιηθούν κατάλληλοι αισθητήρες για την παρακολούθηση και τον έλεγχο κάθε κύκλου νερού, με σκοπό την εξοικονόμηση νερού. Ολόκληρη η αλυσίδα εφοδιασμού του νερού που θα αναπτυχθεί στα πλαίσια του προγράμματος HYDROUSA, θα αξιολογηθεί από περιβαλλοντική, κοινωνική αλλά και οικονομική άποψη.
Επιπλέον, θα διερευνηθεί η δυνατότητα υιοθέτησης των καινοτόμων λύσεων του προγράμματος “HYDROUSA” σε άλλες 25 παράκτιες περιοχές και νησιά. Θα αναλυθούν οι θεσμικές οδοί, οι προοπτικές και οι δυσκολίες εξέλιξης των τεχνολογιών και υπηρεσιών του έργου αλλά και η χρήση των ανακτηθέντων πόρων στην αγορά. Επιπρόσθετα, κατά τη διεξαγωγή του προγράμματος θα λάβουν χώρα δραστηριότητες διάδοσης του έργου, οι οποίες θα απευθύνονται στους ενδιαφερόμενους και θα περιλαμβάνουν σεμινάρια σε αγροτικούς συνεταιρισμούς, σε Δήμους, ΔΕΥΑ, διαδραστικά εργαστήρια, δημοσιεύσεις και παρουσιάσεις, εκδηλώσεις κ.ά.. Τέλος, στόχος του προγράμματος HYDROUSA αποτελεί η άμεση αλληλεπίδραση με τους πολίτες, γεγονός που θα επιτευχθεί μέσα από τη διοργάνωση θερινών σχολείων, τη δημιουργία σημείων πληροφόρησης και ενημέρωσης των πολιτών.
Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος καθώς και στα κοινωνικά δίκτυα Facebook, Twitter, LinkedIn και YouTube.