της Ξένιας Αμανατίδη
Οι πληθυσμοί των πτηνών στην Ευρώπη φαίνεται να έχουν μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Μια έρευνα για τα αναπαραγόμενα πουλιά της Ευρώπης, δείχνει ότι τα τελευταία 40 χρόνια έχουμε χάσει το 1/6 των πτηνών και ενώ μπορεί να μην φαίνεται ένας μεγάλος αριθμός, αντιστοιχεί σε 600 εκατομμύρια χαμένα αναπαραγόμενα πουλιά από το 1980.
Ένα από τα είδη που έχει πληγεί περισσότερο είναι το Σπουργίτι και συγκεκριμένα, ο Σπιτοσπουργίτης, έχοντας χάσει το μισό πληθυσμό του στην Ευρώπη. Μεγάλες απώλειες παρατηρήθηκαν και σε άλλα είδη της οικογένειας των Σπουργιτιών, όπως ο Δεντροσπουργίτης με μείωση του πληθυσμού του κατά 30 εκατομμύρια πτηνά. Οι πτώσεις στους πληθυσμούς τους οφείλονται εν μέρει σε αλλαγές στις πρακτικές καλλιέργειας, όμως αυτό δεν αιτιολογεί την μείωση τους στις πόλεις. Οι λόγοι για την πτώση των πληθυσμών στις πόλεις, παρ’ όλο που δεν έχουν εξακριβωθεί, πιθανώς συνδέονται με έλλειψη τροφής, ασθένειες όπως η ελονοσία των πτηνών και με την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Ένα επιπλέον είδος που πλήττεται τα τελευταία χρόνια είναι τα χελιδόνια. Στην Ελλάδα παρατηρούνται πέντε είδη χελιδονιού, ενώ παγκοσμίως υπάρχουν περίπου 90 είδη. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα για την μείωση του πληθυσμού τους, καθώς τα χελιδόνια διανύουν μεγάλες αποστάσεις, όμως από την παρατήρηση του είδους φαίνεται πως έχει μειωθεί σημαντικά στην Ευρώπη και κυρίως στα αστικά κέντρα. Ένας από τους λόγους είναι πως τα χελιδόνια δεν βρίσκουν υλικά για να φτιάξουν τις φωλιές τους και συγκεκριμένα λάσπη, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη χώρου πρασίνου στις πόλεις. Ένας ακόμα λόγος για την μείωση τους είναι η χρήση φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αφρική, από όπου ξεκινούν και το ταξίδι τους.
Τα σπουργίτια και τα χελιδόνια δεν είναι τα μόνα είδη που μειώνονται. Η πτώση στον πληθυσμό των πτηνών της Ελλάδας και της Ευρώπης παρατηρείται σε πολλά είδη, ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται σε αστικά κέντρα, γεωργικές ή δασικές εκτάσεις. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Γενικά, μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις αιτίες της μείωσης των πληθυσμών των πτηνών σε 3 κατηγορίες, οι οποίες σχετίζονται έμμεσα ή άμεσα με ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η πρώτη κατηγορία σχετίζεται με την έλλειψη τροφής, καθώς μέσω της εκτεταμένης χρήσης φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων, έχει μειωθεί ο πληθυσμός των εντόμων και κατ’ επέκταση της τροφής των πτηνών. Η δεύτερη σχετίζεται με την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος τους και των φωλιών τους. Οι πυρκαγιές, η αύξηση των γεωργικών εκτάσεων και η μείωση των χώρων πρασίνου με την επέκταση των αστικών κέντρων είναι κάποιοι από τους λόγους που τα πτηνά μειώνονται παγκοσμίως. Η τρίτη κατηγορία σχετίζεται με την παράνομη θανάτωση, φυλάκιση και εμπορευματοποίηση των πτηνών, δραστηριότητες που συνεχίζουν να συμβαίνουν μέχρι σήμερα.
Τι μπορεί να γίνει για να αναστραφεί η κατάσταση και να ανακάμψουν οι πληθυσμοί των πτηνών; Οι λύσεις σε αυτό το πρόβλημα μπορούν να προέλθουν περισσότερο από κρατικό επίπεδο, παρά από ατομικό. Φυσικά, σε ατομικό επίπεδο δεν πρέπει να φυλακίζονται και να θανατώνονται τα πτηνά ή να καταστρέφονται οι φωλιές τους, όμως είναι σημαντικό αυτές οι ενέργειες να περιορίζονται και να τιμωρούνται αυστηρά από το νόμο. Η νομοθεσία, φυσικά, υπάρχει για αυτές τις ατομικές ενέργειες, όμως τα πτηνά επηρεάζονται έμμεσα και από άλλες ενέργειες που φαινομενικά δεν σχετίζονται με αυτά. Η γεωργία είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς που επηρεάζουν τα πτηνά και γι’ αυτό είναι σημαντικό να μην γίνεται αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων και να μην καταστρέφονται μεγάλες δασικές εκτάσεις για την γεωργική τους αξιοποίηση. Επιπλέον, είναι σημαντικό να προστατεύονται οι βιότοποι των πτηνών και να τηρείται η νομοθεσία σχετικά με το κυνήγι των ειδών που επιτρέπεται, κατά τις περιόδους που επιτρέπεται. Οι πόλεις χρειάζεται να διαχειριστούν τα πτηνά με διαφορετικούς τρόπους, κυρίως με την διαφύλαξη χώρων πρασίνου για την εύρεση τροφής, αλλά και την διασφάλιση χώρων για τις φωλιές τους, είτε στους ίδιους τους χώρους πρασίνου, είτε πάνω στα κτίρια με ειδικές αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις.
Τα πτηνά έχουν σημαντικό ρόλο στα οικοσυστήματά μας και η απουσία τους μπορεί να έχει μια αλυσίδα επιπτώσεων για το περιβάλλον. Είναι σημαντικό να τα προστατεύσουμε με τις ατομικές μας πράξεις και με νομοθεσίες σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, όμως η αποκατάσταση ολόκληρου του πληθυσμού τους μπορεί να την φέρει.
Περισσότερες πληροφορίες για τα πτηνά σε Ελλάδα και Ευρώπη:
-Νομοθεσία στην Ελλάδα για τα άγρια πτηνά: http://www.cylaw.org/nomoi/enop/non-ind/2003_1_152/full.html
-Bird populations: latest status and trends:by 247m:ww.ertnews.gr/roi-idiseon/ligotera-ta-chelidonia-sta-astika-kentra-poios-einai-o-logos-aytis-tis-meiosis/
-House sparrow population in Europe drops by 247m:
https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/16/house-sparrow-population-in-europe-drops-by-247m
-Bird populations: latest status and trends: