του Κωνσταντίνου Γλύνη, στο περιοδικό Ecotec
Καθώς οι απώλειες ενδιαιτημάτων και βιοποικιλότητας συνεχίζουν να αυξάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, το ξέσπασμα του κορωνοϊού μπορεί να είναι μόνο η αρχή μίας σειράς πανδημιών.
Μόνο μία ή δύο δεκαετίες πριν, υπήρχε η κοινή πεποίθηση ότι τα τροπικά δάση και τα ανέγγιχτα φυσικά περιβάλλοντα σε συνδυασμό με την άγριά ζωή που φιλοξενούν απειλούσαν τους ανθρώπους κρύβοντας τους ιούς και τα παθογόνα, που μπορεί να οδηγήσουν σε νέες ασθένειες για τους ανθρώπους, όπως ο Έμπολα, ο HIV και ο Δάγκειος πυρετός. Αλλά μία μερίδα επιστημόνων σήμερα πιστεύει ότι είναι στην πραγματικότητα η οικολογική καταστροφή, που προκαλεί ο άνθρωπος, που δημιουργεί τις συνθήκες για νέους ιούς και ασθένειες, όπως ο Covid-19, η ιογενής ασθένεια που «αναδύθηκε» στην κεντρική Κίνα στις αρχές του Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους. Στην πραγματικότητα, ένας νέος κλάδος, η πλανητική υγεία (“planetary health” στα Αγγλικά), εστιάζει στις αυξανόμενα ορατές συνδέσεις μεταξύ της ποιότητας ζωής του ανθρώπου, άλλων οργανισμών και ολόκληρου του οικοσυστήματος.
Ερευνητές εκτιμούν ότι τα ξεσπάσματα μεταφερόμενων από τα ζώα επιδημιών και ασθενειών, όπως ο Έμπολα, ο SARS, η γρίπη των πτηνών, η γρίπη των χοίρων και τώρα ο Κορωνοϊός ολοένα και αυξάνονται. Παθογόνα μεταπηδούν από τα ζώα στον άνθρωπο, και πολλά έχουν την ικανότητα να εξαπλώνονται γρήγορα. Το αμερικανικό κέντρο ελέγχου και πρόληψης νοσημάτων (CDC) εκτιμά ότι τα τρία τέταρτα των νέων ασθενειών, που προσβάλλουν τον άνθρωπο, προέρχονται από τα ζώα.
Το 2008, στα πλαίσια έρευνας του αγγλικού πανεπιστημίου UCL εξετάστηκαν 335 ασθένειες που ήρθαν στο προσκήνιο μεταξύ του 1960 και του 2004 και βρέθηκε ότι τουλάχιστον το 60% εξ αυτών προήλθαν από τα ζώα. Αυτές οι ζωονοσογόνες ασθένειες συνδέονται άμεσα με τις περιβαλλοντικές αλλαγές και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η εξαφάνιση παρθένων δασών λόγω υλοτομίας, εξόρυξης, οδοποιίας, ταχείας αστικοποίησης και αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού φέρνει τους ανθρώπους σε όλο και πιο κοντινή επαφή με είδη ζώων, με τα οποία σχεδόν ποτέ δε βρισκόμασταν κοντά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν πολλά νεοσυσταθέντα προάστια στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα οποία εκτεινόμενα περιφερειακά μεγάλων πόλεων, κατακερματίζουν δασικές εκτάσεις και αυξάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης της νόσου του Lyme στους ανθρώπους. Η μεταβολή του οικοσυστήματος επηρεάζει τον σύνθετο κύκλο του παθογόνου του Lyme. Κατά συνέπεια, άνθρωποι που ζουν σε κοντινές περιοχές είναι πιο πιθανό να τους τσιμπήσει τσιμπούρι, που κουβαλά το αντίστοιχο βακτήριο.
Επιδημιολόγοι ισχυρίζονται επίσης ότι ιοί και άλλα παθογόνα είναι πιθανό να μεταφερθούν από τα ζώα στους ανθρώπους μέσω των πολλών επίσημων ή μη- αγορών, που πωλούν φρέσκο κρέας και ψάρια στον ραγδαία αυξανόμενο αστικό πληθυσμό του πλανήτη. Σε τέτοια μέρη, τα ζώα σφαγιάζονται, τεμαχίζονται και πωλούνται απευθείας στους καταναλωτές.
Η «νωπή αγορά» (ο αγγλικός όρος είναι “wet market”) της πόλης Wuhan, που εικάζεται ότι αποτέλεσε το εναρκτήριο σημείο μετάδοσης του κορωνοϊού, που μαστίζει τον πλανήτη, ήταν γνωστή για την πώληση δεκάδων διαφορετικών ειδών άγριας πανίδας, μεταξύ των οποίων ζωντανά κουτάβια λύκου, σαλαμάνδρες, κροκόδειλοι, σκορπιοί, αρουραίοι, σκίουροι, αλεπούδες, πιγκουίνοι και χελώνες. Αντίστοιχα, αγορές τροφίμων στην κεντρική και δυτική Αφρική πωλούν μαϊμούδες, νυχτερίδες, αρουραίους και πολλά ακόμη είδη θηλαστικών, ερπετών και πτηνών, κοντά σε χώρους σφαγής ή/και απόρριψης υπολειμμάτων τους χωρίς καμία υγειονομική προφύλαξη, ούτε καν αποχέτευση.
Επομένως, τι μπορούμε να κάνουμε;
Κατά βάση αλλαγές πρέπει να υπάρξουν τόσο στις πλούσιες, όσο και τις φτωχές κοινωνίες. Η ζήτηση για ξυλεία, πολύτιμα μέταλλα και γενικότερα πόρους από τις ανεπτυγμένες χώρες οδηγεί σε υποβάθμιση και οικολογική διαταραχή κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Άποψη του συγγραφέα είναι ότι εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τα παγκόσμια προβλήματα επιτυχώς, τότε δεν αρκούν τοπικά «παυσίπονα», αλλά μία ολιστική θεραπεία, η οποία θα γίνει διαθέσιμη όταν θα αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σαν πολίτες του κόσμου!