του Χρήστου Καλαντζή
Οι πυρκαγιές του Αυγούστου σημάδεψαν την χώρα, το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον και τους ανθρώπους ιστορικά, περισσότερο από κάθε άλλη πυρκαγιά στην σύγχρονη ιστορία μας. Ωστόσο, παρά το ότι οι δασικές πυρκαγιές δεν συμβαίνουν για πρώτη φορά στην χώρα, η διακυβέρνηση δεν φάνηκε εντελώς έτοιμη, όπως και οι πολίτες όσον αφορά την ενημέρωσή τους. Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της είναι ένα ζήτημα που ο κόσμος στο σύνολό του δεν φαίνεται αρκετά έτοιμος να το αντιμετωπίσει γνωστικά. Αν και αρκετές φορές δεν δίνεται μεγάλη σημασία στην ενημερώση καθότι τα αποτελέσματα (θετικά ή αρνητικά) αυτής δεν εμφανίζονται άμεσα, είναι ένα ζήτημα που πρέπει να είναι συνεχώς στο τραπέζι, ιδιαίτερα όσον αφορά το περιβάλλον. Παρακάτω αναπτύσσονται μια σειρά θεμάτων που το ευρύ κοινό φαίνεται αποπροσανατολισμένο και που είναι σημαντικό να διασαφηνιστούν.
Αιολικά vs Δάση
Ένας τεράστιος μύθος αλλά και κλασσική συνωμοσιολογία που κυκλοφορεί εδώ και αρκετό καιρό και που με το μεγάλο αριθμό των πυρκαγιών έχει γίνει επικινδυνότερος, είναι πως οι φωτιές προκαλούνται από παράγοντες που θέλουν να εγκαταστήσουν τα αιολικά πάρκα. Τις τελευταίες μέρες έχουν μάλιστα γραφτεί αρκετά δημοσιεύματα που, σε αντίθεση με αυτούς αναπαράγουν τον μύθο, τον καταρρίπτουν τεκμηριωμένα. Παράδειγμα αποτελεί ένα δελτίο τύπου της Ελληνική Εταιρεία Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ) αλλά και δημοσίευμα της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace, όπου αναλυτικά παραθέτουν επιχειρήματα και συμφωνούν στην κατάρριψη του μύθου.
Όσοι έχουν εικόνα της νομοθεσία περί περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων γνωρίζουν ότι η εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε δασικές περιοχές είναι εφικτή υπό προϋποθέσεις και συγκεκριμένες μελέτες/όρους. Επομένως, κανένας δεν επρόκειτο να βγει κερδισμένος, αντιθέτως στην περίπτωση που καεί δασική έκταση, η εγκατάσταση αιολικού πάρκου σε αυτή θα γίνει αρκετά δυσκολότερη λόγω των αυξημένων υποχρεώσεων. Επιπλέον, η τοποθέτηση αιολικού πάρκου σε μια δασική περιοχή, αλλά και γενικά στο φυσικό περιβάλλον, συνοδεύεται από έργα ευεργετικά για την προστασία της από πυρκαγιές. Ένα χαρακτηριστικό έργο που συμβάλει στην πρόληψη ή και στο ταχύ περιορισμό των δασικών πυρκαγιών είναι το σύστημα παρακολούθησης ενός αιολικού πάρκου. Ακόμη, οι δρόμοι για την πρόσβαση σε αυτό μπορούν να λειτουργήσουν ως αντιπυρικές ζώνες. Εξετάζοντας το ζήτημα και από μια πιο απλή και πρακτική σκοπιά, ένας παράγοντας που είχε τα λεφτά να επενδύσει σε ένα αιολικό πάρκο, πιστεύει κάποιος ότι δεν έχει την οργάνωση και τον τρόπο να προστατέψει το έργο του, την πηγή χρημάτων του ή και την ευρύτερη περιοχή, καθώς στην περίπτωση των πυρκαγιάς αυτά τα δύο ταυτίζονται;
Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα έργα ΑΠΕ χωροθετούνται σε μη κατάλληλες περιοχές με μη αποδεκτές για το φυσικό περιβάλλον επιπτώσεις, αλλά αυτό οφείλεται κυρίως σε αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού για έλεγχο, κάτι όχι καινούργιο για την χώρα μας, αλλά και στην αδυναμία των πολιτών να γνωρίζουν πότε είναι λανθασμένη η χωροθέτηση και πως μπορούν να δράσουν αποτελεσματικά.
Είναι η δραστική δεντροφύτευση η λύση;
Όχι δεν είναι η δραστική δεντροφύτευση των καμένων περιοχών η λύση. Μάλιστα θα ήταν ένα νέο πρόβλημα για τα δάση. Γιατί τα δάση δεν είναι απλά ένας μεγάλος αριθμός δέντρων, αλλά ολοκληρωμένα οικοσυστήματα. Η πανίδα, η χλωρίδα και ένα σωρό ακόμη πράγματα που ο άνθρωπος δεν βλέπει με μια ματιά ολοκληρώνουν ένα δάσος. Η δεντροφύτευση μπροστά στην δουλειά χιλιάδων ετών της φύσης μοιάζει σαν ένα κάστρο στην άμμο μπροστά στην ακρόπολη. Δεν μπορούμε να αναδασώσουμε εμείς ένα δάσος, μπορούμε μόνο να το αφήσουμε να αναγεννηθεί παραμένοντας μακριά από αυτό. Μπορούμε μόνο να το προστατεύσουμε από εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι η απώλεια του εδάφους από τα νερά τις βροχής με προδιάθεση για διάβρωση. Το έδαφος είναι το στοιχείο που κρατά την ταυτότητα του δάσους. Μπορεί να κάηκε στην επιφάνεια αλλά στο έδαφος παραμένουν ρίζες, σπόροι και μικροοργανισμοί που θα το αναγεννήσουν. Ήδη στα πρώτα χρόνια θα φυτρώσουν δεντράκια και χαμηλά φυτά. Αυτά θα πρέπει επίσης να τα προστατέψουμε και να τα αφήσουμε να μεγαλώσουν ώστε να μπορέσουν σιγά σιγά να επιστρέψουν και τα ζώα. Το δάσος δεν θα είναι ξανά όπως πριν, αλλά μετά από αρκετές δεκαετίες και υπομονή θα ανακάμψει και θα αποτελεί και πάλι ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα που θα στηρίζει τον πλανήτη.
Μια άλλη ιδέα που κυκλοφορεί είναι να φυτευτούν παντού κυπαρίσσια, καθώς δεν καίγονται εύκολα. Αυτό είναι λάθος για έναν βασικό και απλό λόγο, μεταξύ άλλων. Η βιοποικιλότητα θα περιοριστεί σημαντικά και αποκαρδιωτικά, για ευνόητους λόγους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την ανοχή τους στην καύση. Θα μπορούσαν να φυτευτούν σε θέσεις κλειδιά και να λειτουργήσουν ως ζώνες αντιπυρικής προστασίας σε περιπτώσεις πυρκαγιάς. Μια μέθοδος εν χρήση στην αρχαία Ελλάδα για λόγους προστασίας των πόλεων από πυρκαγιές. Μάλιστα λέγεται ότι κατά την ρωμαϊκή κατοχή, οι Ρωμαίοι ξερίζωναν τα κυπαρίσσια και φύτευαν πεύκα στις πόλεις ώστε σε περίπτωση εξέγερσης να μπορέσουν να τις κάψουν.
Η δεντροφύτευση των καμένων εκτάσεων επομένως σίγουρα δεν είναι η λύση. Αντιθέτως, θα ανακάτευαν τον χαρακτήρα του οικοσυστήματος και θα περιόριζαν την ανάκαμψη του δάσους. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να γίνουν δενδροφυτεύσεις. Οι δεντροφυτεύεις ήταν, είναι και θα είναι απαραίτητες για την ευζωία του τεράστιου οικοσυστήματος που μας φιλοξενεί, ονόματι πλανήτης γη. Η χώρα διαθέτει πολλές εκτάσεις, μη δασικές, με τις προδιαγραφές να φιλοξενηθούν και να μεγαλώσουν δέντρα, που θα δημιουργήσουν με την σειρά τους μικρά οικοσυστήματα και πνεύμονες πρασίνου. Άλλωστε, πολλοί συμφωνούν πως το μεγαλύτερο όπλο που διαθέτουμε για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής είναι τα δέντρα. Υπάρχουν ήδη οργανώσεις, όπως για παράδειγμα η We4All, με την τεχνογνωσία και την εμπειρία στις δενδροφυτεύσεις. Δεν χρειάζεται κανένας που δεν γνωρίζει να προβεί σε αμφιλεγόμενες ενέργειες.
Ποιος φταίει για τις πυρκαγιές; - Μία άποψη
Μέσα σε μερικές μέρες εμφανίστηκαν ξαφνικά εκατοντάδες εστίες πυρκαγιών στο περιβάλλον με τις καταστροφές να μην έχουν στην χώρα προηγούμενο. Ποιος όμως φταίει; Μήπως η εσφαλμένη διακυβέρνηση; Μήπως η κλιματική αλλαγή; Μήπως κάποιο εμπρηστικό σχέδιο; Ακούγονται αρκετές απόψεις, αλλά η απάντηση είναι μια, ξεκάθαρη και γνωστή αν και πολλοί κάνουν ότι δεν την ξέρουν. Η κλιματική αλλαγή ήρθε για προκαλέσει και να ενισχύσει τέτοιες καταστροφές. Παράλληλα, αυτοί που έφεραν την κλιματική αλλαγή είμαστε εμείς, οι άνθρωποι. Ακόμη, αυτοί που δεν είναι έτοιμοι να την αντιμετωπίσουν αλλά και να δραστηριοποιηθούν υπεύθυνα στο φυσικό περιβάλλον είμαστε πάλι εμείς. Για αυτές τις αδυναμίες δεν φταίει φυσικά μόνο η παρούσα διακυβέρνηση· αυτή είναι απλά ένα τμήμα του προβλήματος, μια συνέχειά του. Σε αυτή την θέση μας έχουν φέρει λάθη των τελευταίων 100 χρόνων, τουλάχιστον. Λάθη όπως τα γνωστά και παγκόσμια περί της αβασάνιστης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, αλλά και πιο συγκεκριμένα που αφορούν την χώρα μας. Αυθαίρετη δόμηση, ανυπαρξία ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης γης, πελατειακό κράτος, υποστελέχωση σχετικών υπηρεσιών, σκάρτη ενημέρωση και περιβαλλοντική αμορφωσιά, κομματικά συμφέροντα, αδιαφορία των πολιτών, καμία αρχή της πρόληψης και προφύλαξης από τις αρμόδιες αρχές. Όλα αυτά είναι προβλήματα που έχουν ριζώσει στην χώρα μας και προκαλούν προβλήματα σε κάθε τομέα.
Το 96% των πυρκαγιών οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες σύμφωνα με στατιστικά της WWF Ελλάς. Η ρίψη τσιγάρου από το αυτοκίνητο, ο εμπρησμός και η αυθαίρετη δόμηση που φέρνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες μέσα στο φυσικό περιβάλλον δεκάδες χρόνια τώρα, είναι μερικά παραδείγματα.
Αυτός ο τεράστιος αριθμός πυρκαγιών και η έντονη έκφρασή τους, είναι επομένως αποτελέσματα λαθών δεκαετιών, που φυσικά λαμβάνουν παγκόσμια έκταση· δεν είναι μόνο η Ελλάδα γεμάτο εστίες. Παράλληλα, η ανικανότητα να αντιμετωπιστούν πλήρως στην χώρα μας εγγυείται σε λάθη κατά τον σχεδιασμό των τελευταίων δεκαετιών και καμία διακυβέρνηση δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτή την κατάσταση με αυτά τα λάθη στην πλάτη της. Έτσι θα είναι και η επόμενη ημέρα, γεμάτη καταστροφές εξαιτίας του αυθαίρετου, ψηφοθηρικού, μη σταθερού σε μακροπρόθεσμο επίπεδο και μη ολοκληρωμένου σχεδιασμού χρόνων. Σε ένα ιδανικό σενάριο όπου θα αφήσουμε στην άκρη τα κομματικά και τους κομματικούς, και ακούσουμε τους αμερόληπτους τεχνοκράτες και επιστήμονες, θα μπορούμε μετά από δεκαετία και ύστερα να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε πλήρως σε προβλήματα και καταστροφές όπως αυτές των τελευταίων ημερών.
Το πρόβλημα της πληροφόρησης - Μία άποψη
Τις τελευταίες ημέρες, αλλά και όπως και σε κάθε άλλη παρόμοια περίπτωση, οι πληροφορίες που κυκλοφορούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεπερνούν τα όρια της πραγματικότητας. Κυκλοφορούν πειραγμένες εικόνες και στατιστικά, ψευδή γεγονότα και τοξικές απόψεις χωρίς σφαιρικά τεκμηριωμένη βάση που αποπροσανατολίζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού και δημιουργούν συνθήκες πληροφοριακού χάους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ζήτημα των αιολικών πάρκων στα βουνά. Είναι ένα τεράστιο ερωτηματικό το πώς κάποιος διαμορφώνει την άποψή του για σημαντικά ζητήματα από δημοσιεύματα χωρίς να ελέγξει την πηγή του, όταν είναι τόσο ευρέως γνωστό το ζήτημα της μεροληπτικής ενημέρωσης ευρέως στην χώρα μας.
Σύμφωνα με έρευνα κοινού που πραγματοποίησε το Εργαστήριο Δημοσιογραφίας και Επικοινωνιακών Εφαρμογών του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, αξιολογείται χαμηλά η αξιοπιστία της διαχεόμενης πληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφού οι περισσότεροι είτε δεν τα εμπιστεύονται καθόλου (35%), είτε τα εμπιστεύονται σχετικά (31%) . Ήρθε βοήθεια για τις πυρκαγίες από άλλη χώρα και μέχρι και εκεί εμφανίστηκαν ψευδείς ειδήσεις για τις δηλώσεις του ξένου πυροσβεστικού σώματος, οι οποίες αναπαράχθηκαν ευρέως και αβασάνιστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποτελώντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πρόβλημα είναι ακόμα και η συνωμοσιολογία, δηλαδή η δημιουργία αναπόδεικτων σεναρίων ερμηνείας της πραγματικότητας με συλλογισμό που μέχρι και στην δευτέρα λυκείου στο μάθημα της Φιλοσοφίας μαθαίναμε ότι είναι μη έγκυρος. Βέβαια, η συνωμοσιολογία πολλές φορές βολεύει, καθώς αποδίδει πλήρως τις ευθύνες σε κάποιον άλλον και απαλλάσσοντας από αυτές τον εκάστοτέ εαυτό.
Η ενημέρωση θέλει τεράστια προσοχή, ειδικά σε κρίσιμες στιγμές, ενώ πρέπει να προσέχουμε να είμαστε και οι ίδιοι αντικειμενικοί κατά την ερμηνεία των πληροφοριών και φυσικά να μην αναπαράγουμε χωρίς έλεγχο.
«Πάθαμε, μάθαμε και τώρα θα προλάβουμε την κλιματική αλλαγή» - Μία άποψη
Η κλιματική αλλαγή δεν ξεκίνησε και ούτε ενημέρωσε φέτος με τις πυρκαγιές του Αυγούστου. Δεκαετίες τώρα την περιμέναμε και χρόνια έχει που έφτασε. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν περίμεναν να γίνει η καταστροφή για να ευαισθητοποιηθούν και να πράξουν. Υπάρχουν άνθρωποι που χρόνια τώρα δουλεύουν για την πρόληψη και αντιμετώπισή της. Από την αρχή της καριέρας τους ή και από την ενηλικίωσή τους. Εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια γνωστοποιήθηκε αξιοπρόσεχτα η κλιματική αλλαγή και έξω από τον επιστημονικό κύκλο. Έστω και αργά στηρίξτε αυτούς τους ανθρώπους στο έργο που εδώ και καιρό έχουν ξεκινήσει, γιατί πλέον είναι δύσκολο αλλά και αργά για να γίνει κάτι καινούργιο και να έχει αντίστοιχο αποτύπωμα. Το μόνο που μπορεί να απαλύνει τις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος αποτελεσματικά είναι προσπάθειες που έχουν τις ρίζες τους αρκετά πίσω στο χρόνο. Προσπάθειες που συχνά δεν έβρισκαν ή και ακόμα δεν βρίσκουν, ανταπόκριση από διακυβερνώντες και πολίτες. Μορφωθείτε και γίνετε ενεργοί πράσινοι πολίτες.