του Χρήστου Καλαντζή
Πλέον, όλοι γνωρίζουν στις μέρες μας τι εστί κλιματική αλλαγή και πως πρέπει να αντιμετωπιστεί πάραυτα. Παρόλα αυτά, η μεγαλύτερη έμφαση έχει δοθεί έως τώρα για έναν από τους δύο άξονες αντιμετώπισής της, που είναι ο περιορισμός της, με έναν μεγάλο αλλά μη επαρκή αριθμό έργων και πράξεων να συνοδεύουν αυτές τις συζητήσεις. Ο άλλος άξονας, που είναι η προσαρμογή του πολιτισμού μας σε αυτήν, είναι μάλλον αδικημένος, καθώς η κλιματική αλλαγή αποτελεί ήδη πραγματικότητα αλλά μόλις πρόσφατα ξεκίνησαν ενέργειες για την προσαρμογή σε αυτήν. Ενέργειες που μάλιστα έχουν ημερομηνία ολοκλήρωσης από το 2023 και ύστερα επί το πλείστων.
Ένα από τα πολλά πλέον σημάδια που μας δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν έρχεται πια, έχει ήδη έρθει και στο εξής απλά θα οξύνεται σαν φαινόμενο, είναι τα πρόσφατα γεγονότα καταστροφών στην χώρα μας. Βέβαια, σημάδια υπήρχαν και αρκετά πριν από αυτές, όπως όχι και τόσο πρόσφατα ευρήματα από τα δεδομένα που έχει συλλέξει το πρόγραμμα γεωσκόπησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Copernicus». Σύμφωνα με ανάλογη δημοσίευση, το 2019 ήταν το θερμότερο έτος στην ιστορία της Ευρώπης. Με μια πρώτη προσέγγιση δεν είναι και τόσο ανησυχητικό καθώς θα μπορούσε να αποτελεί μια στατιστική εκτροπή. Δυστυχώς όμως δεν είναι, και αυτό φαίνεται από το ότι τα 11 από τα 12 ζεστότερα έτη συνέβησαν από το 2000 και ύστερα. Άραγε πώς θα επηρεάσει στατιστικά και το φετινό καλοκαίρι; Ανάλογα ευρήματα υπάρχουν πολλά ακόμη, αλλά το παρόν θέμα δεν είναι η απόδειξη πως η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός. Το παρόν θέμα είναι η επιπτώσεις της στα συστήματα μεταφορών και οι ανάγκες που προκύπτουν.
Ένα σύστημα μεταφορών είναι μια υπηρεσία, που αποτελείται ουσιαστικά από τις υποδομές και τους χρήστες αυτών. Τα συστήματα αυτά είναι σύνθετα και απαιτούν μεγάλες επενδύσεις ώστε εν τέλει να καταλαμβάνουν το 6 με 7% του συνολικού ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εστιάζοντας στον περιβαλλοντικό τομέα, το 28% του συνόλου των εκπομπών CO2 στην Ε.Ε. προέρχεται από τον τομέα των μεταφορών, εκ των οποίων το 85% αφορά στις οδικές μεταφορές. Όπως ίσως όμως να έχετε σκεφτεί, η σχέση μεταξύ των συστημάτων μεταφορών και της κλιματικής αλλαγής δεν είναι μονόδρομος. Η σχέση αυτών των δύο είναι αμφίδρομη, που σημαίνει ότι και η κλιματική αλλαγή έχει σοβαρές επιπτώσεις στα συστήματα μεταφορών. Πόρισμα έρευνας του τομέα Υποδομών – Μεταφορών της Οικονομικής Επιτροπής για την Ευρώπη του ΟΗΕ, είναι ότι οι υποδομές που κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του ’50 ή του ’70, τώρα υποφέρουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Εάν λάβει κάποιος υπόψιν του και το πώς τα συστήματα μεταφορών σχετίζονται με τις δραστηριότητές μας (βλέπε γράφημα), δεν είναι καθόλου δύσκολο να σκεφτεί το εύρος και την σοβαρότητα των ζητημάτων που προκύπτουν. Παράλληλα, περιττό είναι να γίνει λόγος και για το ότι πρέπει να βρεθούν λύσεις το συντομότερο, εάν θέλουμε σαν Ευρώπη ή σαν χώρα να έχουμε τις κατάλληλες υποδομές για μετακίνηση και μεταφορές.
Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη εμφανή αποτελέσματα, που εκτείνονται από την αύξηση της θερμοκρασίας έως την άνοδο της στάθμης της θάλασσας σαν αποτέλεσμα της τήξης των πολικών παγετώνων, καθώς και τη συχνότερη εμφάνιση καταιγίδων και πλημμυρών. Οι μεταβολές αυτές αναμένεται να επιφέρουν με τη σειρά τους σοβαρές επιπτώσεις στην ακεραιότητα των υποδομών των μεταφορών. Σημειώνεται ακόμη πως ο σκοπός του παρόντος είναι η εξέταση των άμεσων επιπτώσεων, δηλαδή των επιπτώσεων που επηρεάζουν απευθείας των τομέα μεταφορών και όχι έμμεσα επηρεάζοντας κάποιο άλλο σύστημα (οικονομία, τουρισμός κλπ), ενώ θα δοθεί έμφαση στις φυσικές επιπτώσεις, που είναι μετρήσιμες και αφορούν φυσικές υποδομές και εγκαταστάσεις.
Σε έκθεση της Οικονομικής Επιτροπής για την Ευρώπη του ΟΗΕ το 2013 σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή των διεθνών δικτύων μεταφορών, διαπιστώθηκαν τα εξής:
Τα έργα μεταφορών τείνουν να διατρέχουν κίνδυνο τόσο λόγω της αυξητικής κλιματικής αλλαγής όσο και λόγω των ακραίων φαινομένων (π.χ. κύματα θερμότητας, μεγάλης έντασης βροχοπτώσεις, ισχυροί άνεμοι και άνοδος της στάθμης της θάλασσας).
Τα έργα μεταφορών κινδυνεύουν ιδιαίτερα από ακραία καιρικά φαινόμενα των οποίων η εμφάνιση θεωρείται σχετικά απίθανη σε σύγκριση με την τυπική διακύμανση του καιρού. Στην υδρολογία αυτά χαρακτηρίζονται με μεγάλη περίοδο επαναφοράς (Τ)
Η συντήρηση, η κυκλοφορία και η ασφάλεια διατρέχουν γενικά μεγαλύτερο κίνδυνο από την αλλαγή του κλίματος από ότι τα υλικά έργα.
Από τα παραπάνω, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών μπορούν κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
Επιπτώσεις στο σύστημα μεταφορών λόγω:
(α) φυσικών καταστροφών και ανάγκη ανακατασκευών και επιδιορθώσεων των υποδομών
(β) ανάγκη προσαρμογής των υποδομών στην αλλαγή του κλιματος
Επιπτώσεις στην συντήρηση των υποδομών των μεταφορών
Επιπτώσεις στην λειτουργία και αξιοπιστία του συστήματος μεταφορών (π.χ. λόγω καθυστερήσεων από ανακατανομές της κυκλοφορίας)
Επίσης, οι επιπτώσεις ποικίλουν ανάλογα με το δίκτυο μεταφοράς (οδικό, σιδηροδρομικό, θαλάσσιο κλπ.), το είδος των υπηρεσιών του δικτύου (επιβατικό ή εμπορευματικό), με την εξεταζόμενη υποδομή (δρόμος, γέφυρα, τροχόδρομος κλπ.), την κατάσταση στην οποία βρίσκεται (τον αρχικό της σχεδιασμό, τυχόν φθορές κλπ.) και τέλος από την γεωγραφική θέση του δικτύου. Φυσικά, έχει σημασία και ο τρόπος επίπτωσης, δηλαδή το είδος της αναμενόμενης αλλαγής του κλίματος (π.χ. άνοδος της θερμοκρασίας) και την ένταση και συχνότητα των εναγουσών φαινομένων.