Του Μάριου Δαφνομήλη*
Με εύκολο δημοσιογραφικό κλισέ θα λέγαμε «Πέταξε…η Φτερωτή Νίκη της Σαμοθράκης». Με μια πιο νηφάλια προσέγγιση μπορούμε απλώς να πούμε ότι το Μουσείο του Λούβρου αποφάσισε την απομάκρυνση κορυφαίων έργων του με στόχο να τα προστατεύσει. Ο βασικός λόγος πίσω από αυτή την κίνηση είναι η αύξηση της στάθμης του Σηκουάνα. Για να ακριβολογούμε, η στάθμη δεν αυξήθηκε ξαφνικά, η κλιματική αλλαγή ήταν που επιτάχυνε αυτή την απόφαση.
Δεν είναι λίγα τα περιστατικά που η στάθμη του ποταμού στη γαλλική πρωτεύουσα αυξήθηκε δραματικά. Ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα η Μεγάλη Πλημμύρα των Παρισίων (1910) αύξησε τη στάθμη του κατά 8 φορές. Και αν τότε ο μόνος λόγος για τέτοια φαινόμενα ήταν μία έντονη βροχόπτωση, σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε παράλληλα την κλιματική αλλαγή, η οποία αυξάνει το ρίσκο για παρόμοια γεγονότα κατά 40%.
Παρ΄όλα αυτά, οι εκτεταμένες βροχοπτώσεις του τελευταία μήνα, αντιμετωπίστηκαν με ανακούφιση από τους υπεύθυνους του μεγαλύτερου μουσείου της Γαλλίας, καθώς ήδη πολλά έργα τέχνης βρίσκονταν σε ασφαλές μέρος. Περισσότερα από 100.000 αντικείμενα φυλάσσονται στο κέντρο συντήρησης στην πόλη Lievin, 180 χιλιόμετρα βόρεια του Παρισιού.
«Οι πλημμύρες έδειξαν ακόμα μία φορά την αναγκαιότητα να προστατευτούν τα έργα τέχνης. Σύντομα ο κίνδυνος αυτός θα είναι οριστικά παρελθόν», δήλωσε στο Ίδρυμα Thomson Reuters ο Jean Luc Martinez, διευθυντής του μουσείου.
Οι παράκτιες περιοχές και οι κοίτες πλημμυρών στα δυτικά τμήματα της Ευρώπης θεωρούνται επικίνδυνα σημεία, καθώς βρίσκονται αντιμέτωπες με αυξημένους κινδύνους πλημμυρών λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και πιθανής αύξησης των ξαφνικών καταιγίδων. Με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ante portas, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα παραπάνω φαινόμενα θα ενταθούν, απειλώντας όλα τα σημεία πολιτισμού τα οποία γειτνιάζουν με υδάτινα στοιχεία.
Μέχρι τα μέσα του 2021 υπάρχει η πρόθεση να μεταφερθούν 250.000 -από τα συνολικά 650.000- έργα τέχνης όλων των ειδών, μεταξύ των οποίων και το σημαντικότατο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, στο νέο τους καταφύγιο αξίας 42 εκατομμυρίων δολαρίων, όπου θα προστατεύονται από όλα τα ακραία φυσικά φαινόμενα. Σημαντικά στοιχεία του βιοκλιματικού αυτού κτηρίου, έκτασης 18.500 τ.μ. είναι η φυτεμένη στέγη που αποσκοπεί στη διαχείριση των βροχοπτώσεων και το διπλό σύστημα ανίχνευσης διαρροών στην οροφή.
Το κέντρο συντήρησης και τεκμηρίωσης άνοιξε τις πύλες του στο τέλος του 2019 και στοχεύει να συγκεντρώσει έργα που βρίσκονταν διασκορπισμένα σε 60 διαφορετικά σημεία, και εντάσσονται σε ζώνες αυξημένου υδρολογικού κινδύνου, 17 χρόνια αφότου η περιφέρεια του Παρισίου επεσήμανε τους κινδύνους για το Μουσείο. Ο χώρος αυτός φιλοδοξεί να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους του είδους του στην Ευρώπη. Σημαντικός βέβαια είναι ο στόχος να αποτελέσει καταφύγιο και για άλλα έργα τέχνης από χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κρίση.
Αυτή η κίνηση του μουσείου βέβαια, αναδεικνύει το μόνιμο πρόβλημα της ορθής διατήρησης και συντήρησης των έργων τέχνης. Στην κατεύθυνση αυτή δεν είναι το μοναδικό ίδρυμα. Ήδη το British Museum κατασκευάζει εξειδικευμένο χώρο αποθήκευσης έργων του, ενώ αντικείμενα και από το Rijksmuseum του Άμστερνταμ θα τοποθετηθούν σε αντίστοιχο χώρο.
Δημιουργείται λοιπόν το παράδοξο, μουσεία να πληρώνουν υπέρογκα ποσά για τη φύλαξη έργων τέχνης στις αποθήκες τους, όταν η κανονική τους θέση είναι σε προθήκες και μάλιστα δωρεάν ή ακόμα καλύτερα αποφέροντας έσοδα. Ξεχωριστή θέση σε αυτή την κατάσταση κατέχουν τα αντικείμενα τα οποία βρίσκονται μακριά από τις χώρες προέλευση τους. Το έωλο πλέον επιχείρημα περί κατάλληλων συνθηκών έκθεσης καταρρίπτεται, όχι μόνο από την έμμεση παραδοχή των κακών και επικίνδυνων συνθηκών που προσέφεραν μέχρι τώρα τα μουσεία «προστάτες», αλλά κυρίως από τις σύγχρονες εγκαταστάσεις που διαθέτουν οι χώρες προέλευσης των αντικειμένων.
Και σίγουρα δεν είναι μόνο οι αιγυπτιακοί θησαυροί που βρίσκονται σκορπισμένοι ανά γης και περιμένουν να ενωθούν στο νέο υπερσύγχρονο Μουσείο της Γκίζας, αλλά είμαι βέβαιος πως και η Αφροδίτη της Μήλου θα αισθάνεται πιο ασφαλής να εκτίθεται σε ένα μουσείο σύγχρονων προδιαγραφών, μακριά από πλημμύρες. Και αν η καινούρια επιχειρηματολογία βασίζεται στις αποστειρωμένες αποθήκες προστασίας, δεν νομίζω να έχει κανένας μας αντίρρηση ότι είναι λυπηρό να φανταζόμαστε τόσους θησαυρούς στοιβαγμένους σε μία αποθήκη μακριά από τα βλέμματα θαυμασμού του κόσμου.
Μήπως λοιπόν η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει έστω και ένα θετικό αντίκτυπο στην παγκόσμια κοινότητα.
* Ο Μάριος Δαφνομήλης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο Imperial College London.