Της Πόπης Κονιδάρη*
Υφιστάμενο πλαίσιο
Η τελική κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα ήταν 17,129 Mtoe το έτος 2012. Οι δύο τομείς με την μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας ήταν ο κτιριακός τομέας με 45% (οικιακός και τριτογενής) και ο τομέας των μεταφορών με 37% (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Ο ελληνικός τομέας των κτηρίων έχει έντονο ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα, λόγω χρήσης πρωτογενών υλών, κατανάλωσης φυσικών πόρων και παραγωγής ρύπων και αποβλήτων (Δρούτσα Κ.Γ., Κοντογιαννίδης Σ., Δασκαλάκη Ε.Γ., Μπαλαράς Κ.Α., 2014).
Επιπλέον, τα ελληνικά κτήρια χαρακτηρίζονται ως ιδιαιτέρως ενεργοβόρα κυρίως λόγω: α) παλαιότητάς, και β) μη ενσωμάτωσης σύγχρονης τεχνολογίας σε αυτά, που οφείλεται στην έλλειψη σχετική νομοθεσίας τα τελευταία 30 έτη1. Τα περισσότερα αντιμετωπίζουν θέματα όπως μερική ή παντελή έλλειψη θερμομόνωσης: Η πλειοψηφία των κτιρίων έχουν κατασκευαστεί πριν από το έτος 1980, και γι’ αυτό παρουσιάζουν ελλιπή ή καθόλου θερμομονωτική προστασία και ηλεκτρομηχανολογικές (Η/Μ) εγκαταστάσεις με χαμηλές αποδόσεις.παλαιάς τεχνολογίας κουφώματα (πλαίσια/μονοί υαλοπίνακες),ελλιπή ηλιοπροστασία των νότιων και δυτικών όψεών τους,μη επαρκή αξιοποίηση του υψηλού ηλιακού δυναμικού της χώρας,ανεπαρκή συντήρηση συστημάτων θέρμανσης/κλιματισμού με αποτέλεσμα χαμηλή απόδοση.
Σημαντικός παράγοντας καθορισμού της ενεργειακής απόδοσης ενός κτηρίου είναι η συμπεριφορά των ενοίκων, καθώς η ελλιπής ενημέρωση τους σε θέματα ορθολογικής χρήσης και διαχείρισης της ενέργειας, οδηγεί συχνά σε σπάταλες συμπεριφορές όπως εγκατάσταση μεμονωμένων κλιματιστικών συστημάτων χωρίς μελέτη, χρήση συσκευών χαμηλής απόδοσης, ή μη συντήρηση του συστήματος θέρμανσης, κ.α.
Τάσεις στον κτηριακό τομέα
Στην Ελλάδα, η χρήση ενέργειας στον κτιριακό τομέα - για το έτος 2011 - ήταν περίπου 40% της συνολικής ενεργειακής ζήτησης (ΥΠΕΚΑ, 2014). Κατοικίες, δημόσια και εμπορικά κτίρια χρησιμοποιούν ενέργεια κυρίως για θέρμανση και ψύξη χώρων, για παραγωγή ζεστού νερού, ενώ άλλες ενεργειακές χρήσεις είναι αυτή του ηλεκτρικού ρεύματος για συσκευές / εξοπλισμό και για τη λειτουργία των συστημάτων του κτιρίου (ΥΠΕΚΑ, 2014)
Δύο παράγοντες, που οδήγησαν σε αλλαγές της ενεργειακής κατανάλωσης του τομέα ήταν η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της ελληνικής κοινωνίας και η αύξηση του αριθμού των κατοικιών. Πιο συγκεκριμένα, υπήρξαν βελτιωμένα επίπεδα θέρμανσης και, πρόσφατα, για την ψύξη, καθώς και αύξηση του αριθμού των οικιακών ηλεκτρικών συσκευών (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Η αυξημένη ζήτηση ενέργειας είναι το αποτέλεσμα της αυξημένης ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια και σε μικρότερο βαθμό εκείνης για τα προϊόντα πετρελαίου (ΥΠΕΚΑ, 2014). Πιο συγκεκριμένα, η συνεισφορά της ηλεκτρικής ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας του τομέα αυξήθηκε από 29% το 1990 (1,4 Mtoe) σε 40% το 2011 (3,2 Mtoe), ενώ η κατανάλωση των προϊόντων πετρελαίου, αντιπροσωπεύει το 39% της κατανάλωσης ενέργειας στον τομέα από 54%, που ήταν το έτος 1990 (2,7 Mtoe) (ΥΠΕΚΑ, 2014). Σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη υπάρχει σημαντική αύξηση στη χρήση φυσικού αερίου στον οικιακό και τριτογενή τομέα για το έτος 2011 (21,5 PJ) (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Το μερίδιο των ΑΠΕ στη συνολική κατανάλωση ενέργειας του τομέα μειώθηκε από 15% το 1990 (0,7 Mtoe) σε 10% το 2011 (0,8 Mtoe) (ΥΠΕΚΑ, 2014). Νέα τάση για χρήση βιομάζας καταγράφηκε. Η βιομάζα ήταν η κύρια πηγή ενέργειας μέχρι το 1985 στην επαρχία για τις απαιτήσεις θέρμανσης νοικοκυριών και εξοχικών κατοικιών (ΥΠΕΚΑ, 2014). Η χρήση βιομάζας στις αστικές περιοχές οφείλεται σε δύο λόγους: i) αύξηση του πληθυσμού των μεγάλων πόλεων στην Ελλάδα και ii) ανανεωμένη ζήτηση για εγκατάσταση τζακιών σε ιδιωτικές κατοικίες και πολυκατοικίες (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Η τελική κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια εξαρτάται από: i) τον τύπο του κτιρίου, ii) την περιοχή στην οποία βρίσκεται, iii) το επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή, που βρίσκεται και iv) τον σύγχρονο τρόπος ζωής και τις αυξανόμενες ανάγκες των ανθρώπων (Maleviti E. et al., 2012). Η τελευταία διαπίστωση συνδέεται - όπως αναφέρθηκε - με την εκτεταμένη χρήση συσκευών και εξοπλισμού, που απαιτούν υψηλή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, όπως τα συστήματα εξαερισμού και κλιματισμού (Maleviti E. et al., 2012, Maleviti E. et al., 2011). Για την Ελλάδα η πλειοψηφία του εξοπλισμού, που χρησιμοποιείται σε κτίρια δεν έχει πρότυπα υψηλής ενεργειακής αποτελεσματικότητας (Maleviti E. et al., 2012, Maleviti E. et al., 2011).
Υποτομείς
Ο ελληνικός κτιριακός τομέας έχει έξι υπο-τομείς, όπως παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Ο αριθμός, που αντιστοιχεί στον οικιακό τομέα είναι περίπου τα κτίρια, ενώ ο αριθμός των νοικοκυριών είναι σχετικά με τον αριθμό των κατοικημένων οικιών σε όλα αυτά τα κτίρια. Όλες οι κατοικίες (κατοικημένες ή όχι δηλαδή άδεια κατοικία) είναι 6.371.901 (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Τα νοικοκυριά αντιπροσωπεύουν ποσοστό 84% του συνολικού κτιριακού δυναμικού (72% της συνολικής επιφάνειας) (ΥΠΕΚΑ, 2014). Από το υπόλοιπο 16%, το 3,62% αντιστοιχεί σε γραφεία, καταστήματα, κτίρια εκπαίδευσης, νοσοκομεία και ξενοδοχεία (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Οικιακός τομέας (Νοικοκυριά)
Ο ελληνικός οικιακός τομέας αντιπροσωπεύει το 24% της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας της χώρας για το έτος 2013 (ΥΠΕΚΑ, 2015). Ο τομέας χρησιμοποιεί ηλεκτρική ενέργεια (40% της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας του τομέα), προϊόντα πετρελαίου (26%), φυσικό αέριο (6%) και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) (26,5% - με τη βιομάζα στο 21% της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας του τομέα) (ΥΠΕΚΑ, 20152 ). Το μερίδιο των ΑΠΕ αφορά κυρίως βιομάζα (ξύλο που χρησιμοποιούνται σε τζάκια ή φούρνους), ηλιακή ενέργεια για την παραγωγή και χρήση ζεστού νερού (ΥΠΕΚΑ, 2015).
Κατά μέσο όρο κάθε νοικοκυριό καταναλώνει 13994KWh κάθε χρόνο για την κάλυψη των ενεργειακών του αναγκών (Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 2013). Το ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας, που καταναλώνεται από τον κτηριακό τομέα είναι σχετικά υψηλό φθάνοντας συνολικά το 65%, που αντιστοιχεί σε 33,894GWh (ΥΠΕΚΑ, 2014).
Η κατανομή της μέσης ετήσιας συνολικής ενέργειας, που καταναλώνεται στον τομέα των νοικοκυριών ανά χρησιμοποιούμενο καύσιμο παρουσιάζεται στον Πίνακα 1 και το είδος της χρήσης στον Πίνακα 2.
Οι ανάγκες ενός νοικοκυριού για θέρμανση και μαγείρεμα συμβάλουν στο 81% της συνολικής ετήσιας καταναλισκόμενης ενέργειας, ενώ πετρέλαιο θέρμανσης και ηλεκτρισμός καλύπτουν τις ετήσιες ενεργειακές ανάγκες σε ποσοστό 44,1% και 26,8% αντίστοιχα (Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 2013).
Εικόνα 2: Ποσοστιαία κατανοµή κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά τελική χρήση (Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 2013).
Εικόνα 1: Μέση κατανάλωση ενέργειας ανά νοικοκυριό (Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία,
Δημόσια κτήρια
Ο δημόσιος τομέας χρησιμοποιεί νέα και παλαιά κτίρια (Greenpeace, 2007).Το 2007 ο αριθμός των δημοσίων κτιρίων εκτιμήθηκε σε περίπου 200.000, αντιπροσωπεύοντας μερίδιο 5% του τριτογενούς τομέα (Greenpeace, 2007). Τα κτίρια αυτά εμφανίζουν ευρεία ποικιλία σχετικά με τα χαρακτηριστικά τους, δεδομένου ότι χτίστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και για την εκπλήρωση διαφορετικών αναγκών συγκριτικά με εκείνες για τις οποίες τελικά χρησιμοποιούνται. Καθώς μεγάλο μέρος αυτών (60% το 2007) ενοικιάζονται και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον εξοπλισμό, που χρησιμοποιείται, την παρεχόμενη θέρμανση κ.λ.π.).
Ξενοδοχεία
Τα ξενοδοχεία αποτελούν μόνο ποσοστό 0,26% του συνόλου των ελληνικών κτιρίων, αλλά είναι υπεύθυνα για ποσοστό 29% της κατανάλωσης ενέργειας στον ιδιωτικό τομέα (Maleviti E. et al., 2012 , Maleviti E. et al., 2011).
Αυτό το σχετικά υψηλό ποσοστό οφείλεται στη θέρμανση χώρου και στον εξοπλισμού για ψύξη του, των αναγκών για χρήση ζεστού νερού, τις εγκαταστάσεις και τις υπηρεσίες, που προσφέρονται και τον αριθμό των τουριστικών αφίξεων κατά τη διάρκεια λειτουργίας των ξενοδοχείων (Maleviti E. et al., 2012 , Maleviti E. et al., 2011).
Τα ξενοδοχεία χρησιμοποιούν φυσικό αέριο, πετρέλαιο κίνησης, φυσικό αέριο και κυρίως ηλεκτρική ενέργεια (για κλιματισμό, θέρμανση, φωτισμό, ανελκυστήρες, εξοπλισμό κουζίνας και πολλές στατικές και φορητές συσκευές), οδηγώντας σε υψηλό κόστος ενέργειας (Maleviti E. et al., 2012 , Maleviti E. et al., 2011).
Το πετρέλαιο - που χρησιμοποιείται κυρίως για τις ανάγκες θέρμανσης και ζεστού νερού - συμβάλλει στο υψηλό ποσό καταναλωμένης ενέργειας στα ξενοδοχεία, αλλά αναμένεται τα επόμενα χρόνια να αντικατασταθεί από φυσικό αέριο το οποίο επί του παρόντος έχει χαμηλότερα ποσοστά χρήσης (Maleviti E. et al., 2012 , Maleviti E. et al., 2011). Για τους ξενοδόχους οι πιο κοινές και ευκολότερες τεχνολογίες ενεργειακής αποδοτικότητας και πρακτικές, που πρέπει να εφαρμόζονται από αυτούς είναι ο αποδοτικός φωτισμός και εξοπλισμός (Maleviti E. et al., 2012 , Maleviti E. et al., 2011).
Βιβλιογραφία
ΥΠΕΚΑ, 2014. Έκθεση μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την κινητοποίηση επενδύσεων για την ανακαίνιση του αποτελούμενου από κατοικίες και εμπορικά κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, εθνικού κτιριακού αποθέματος (Άρθρο 4, Οδηγία 27/2012/ΕΕ). Διαθέσιμο στις ηλεκτρονικές διεύθυνσεις: http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=vDjk62bRxSI%3d&tabid=282&language=el-GR και http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=282&language=el-GR&SkinSrc=%5BG%5DSkins%2F_default%2FNo+Skin&ContainerSrc=%5BG%5DContainers%2F_default%2FNo+Container&dnnprintmode=true
Δρούτσα Κ.Γ., Κοντογιαννίδης Σ., Δασκαλάκη Ε.Γ., Μπαλαράς Κ.Α., 2014. Αποτύπωση της ενεργειακής συμπεριφοράς των ελληνικών κτιρίων μέσω των ενεργειακών πιστοποιητικών. 10ο Εθνικό Συνέδριο για τις Ήπιες Μορφές Ενέργειας. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://vergina.eng.auth.gr/IHT/B_03.pdf.
Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 2013. Δελτίο Τύπου – Έρευνα κατανάλωσης ενέργειας στα νοικοκυριά, 2011-2012. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SFA40/-
Maleviti E., Mulugetta Y., Wehrmeyer W., 2012. Energy consumption and attitudes for the promotion of sustainability in buildings", International Journal of Energy Sector Management, Vol. 6, Issue 2, pp. 213 – 227. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://dx.doi.org/10.1108/17506221211242077.
Maleviti E., Mulugetta Y., and Wehrmeyer W., 2011. Environmental Attitudes and Energy Initiatives within the Hellenic Hotel Sector. R.J. Howlett, L.C. Jain, & S.H. Lee (Eds.): Sustainability in Energy and Buildings, SIST 7, pp. 225–235. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://download.springer.com/static/pdf/307/chp%253A10.1007%252F978-3-64...
ΥΠΕΚΑ, 2015. Ενεργειακό ισοζύγιο έτους 2013. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=299&language=el-GR. και http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=299&language=el-GR
Greenpeace, 2007. Κίνητρα για την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας – Οι προτάσεις της Greenpeace. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.greenpeace.org/greece/Global/greece/report/2007/10/efficiency-buildings.pdf
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο http://www.indeepanalysis.gr
*Η κυρία Πόπη Κονιδάρη είναι Διδάκτωρ ΕΚΠΑ και Ερευνήτρια ΚΕΠΑ ΕΚΠΑ.