της Ελένης Γκαγκά

Οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί μπορούν να χαρακτηριστούν ως ένα από τα σημαντικότερα σημεία ενδιαφέροντος της Μεσογείου. Πρόκειται για ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, οι οποίοι «χτίζονται» σε βάθος χιλιάδων χρόνων. Τα κοραλλιοείδή (πολύποδες) εκκρίνουν ανθρακικό ασβέστιο, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον εξωσκελετό τους. Στη συνέχεια εγκαθίστανται τα ροδοφύκη, δηλαδή ασβεστολιθικά φύκη που σταθεροποιούν τις δομές των κοραλλιών και γεμίζουν τα κενά μεταξύ τους. Η πολυεπίπεδη συσσώρευση αυτών των οργανισμών, λοιπόν, οδηγεί στη δημιουργία βιογενών δομών γνωστών ως κοραλλιογενείς σχηματισμοί [1].
Οι παραπάνω σχηματισμοί αναπτύσσονται σε βάθος 70-200 μ. και ευνοούνται από αμυδρό φως [1]. Αποτελούν ενδιαίτημα για πολλά είδη, ενίοτε σπάνια, όπως είναι το κόκκινο κοράλι (Coraliu mrubrum) και η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), τα οποία απαντώνται στο εθνικό πάρκο Αλοννήσου [2]. Λόγω της δομικής ποικιλομορφίας τους, οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί ευνοούν τη συμβίωση διάφορων οργανισμών.
Σύμφωνα με δήλωση της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Αρχιπέλαγος», η μη εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας θέτει σε κίνδυνο μη αναστρέψιμης καταστροφής αυτά τα πολύπλοκα και ιδιαίτερα ποικιλόμορφα οικοσυστήματα, κυρίως λόγω της αλιείας με μηχανότρατα [3]. Η μέθοδος αυτή αποτελείται από συρόμενα εργαλεία, τις επονομαζόμενες «σιδερένιες πόρτες», βάρους έως και 1 τόνο έκαστη, τα οποία βρίσκονται δεμένα στο αλιευτικό σκάφος και σύρονται στον πυθμένα της θάλασσας [3]. Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, πόσο εύκολα διαταράσσεται με αυτό τον τρόπο το πολύπλοκο θαλάσσιο οικοσύστημα.
Παρά την ύπαρξη διεθνούς και ευρωπαϊκής νομοθεσίας παρατηρείται μη συμμόρφωση με τους κανονισμούς αυτούς και συχνά αλόγιστη αλιεία ακόμα και σε ενδιαιτήματα προστατευόμενων ειδών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δάσος μαύρου κοραλλιού (Antipathella subpinnata) σε βάθος 100 μ. στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Το είδος είναι χαρακτηρισμένο ως προστατευόμενο κατά IUCN, αλλά στη θέση που βρίσκεται θεωρητικά είναι νόμιμη και εφαρμόζεται κανονικά η αλιεία με μηχανότρατα [4].
Μια άλλη βασική απειλή για τους κοραλλιογενείς σχηματισμούς αποτελεί η αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τα κοράλλια αναπτύσσουν τα εντυπωσιακά χρώματά τους μέσα από συμβιωτικές σχέσεις με φύκη που αναπτύσσουν. Τα φύκη προσφέρουν ενέργεια στα κοράλλια μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης και τα κοράλλια λειτουργούν ως ξενιστής και προσφέρουν θρεπτικές ουσίες στα φύκη. Η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού προκαλεί διαταραχές στη συμβιωτική σχέση τους: τα φύκη εγκαταλείπουν το κοράλλι λόγω του στρες, με αποτέλεσμα αυτό να χάνει το χρώμα του, κάτι που ονομάζεται «λεύκανση» [5].
Πέρα από την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, η κλιματική αλλαγή αποτελεί το αίτιο της οξίνισης των υδάτων. Με αυτό τον όρο περιγράφεται η διαδικασία με την οποία μειώνεται το pH των υδάτων λόγω της απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα. Η οξίνιση μειώνει τη διαθεσιμότητα ανθρακικών ιόντων (CO₃²⁻), τα οποία είναι απαραίτητα για τον σχηματισμό του ασβεστολιθικού εξωσκελετού των κοραλλιών [5]. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο σκελετός γίνεται πιο αδύναμος και πορώδης, ενώ οι προνύμφες των κοραλλιών δυσκολεύονται να επιβιώσουν λόγω παραμορφώσεων στον σκελετό τους. Σύμφωνα με άρθρο της περιβαλλοντικής οργάνωσης «WWF» υπολογίζεται ότι μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα πιθανολογείται να έχουν εξαφανιστεί το 99% των κοραλλιών, γεγονός που σαφώς αποτελεί μη αναστρέψιμη φθορά [6].
Αν και οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί στην Ελλάδα δεν είναι τόσο διαδεδομένοι όσο σε άλλες περιοχές του κόσμου, οι υπάρχοντες σχηματισμοί συμβάλλουν σημαντικά στη βιοποικιλότητα και στην υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων της χώρας. Πέρα από το εθνικό πάρκο Αλοννήσου που αναφέρθηκε ήδη, αυτοί οι μοναδικοί σχηματισμοί απαντώνται και σε βαθύτερα σημεία της θάλασσας στη Γυάρο [7]. Τόσο στη χώρα μας, όσο και ευρύτερα στην περιοχή της Μεσογείου υπάρχει ανελλιπής χαρτογράφηση των υποθαλάσσιων αυτών τοπίων, με μεγάλο περιθώριο διερεύνησής τους.
Η συστηματική χαρτογράφηση των κοραλλιογενών σχηματισμών, συμβάλλει στην κατανόηση της κατανομής και της κατάστασής τους, διευκολύνοντας την εφαρμογή στοχευμένων μέτρων προστασίας [8]. Η θέσπιση και αποτελεσματική διαχείριση θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών μπορεί να προστατεύσει τους κοραλλιογενείς σχηματισμούς από απειλές όπως η υπεραλίευση και η ρύπανση. Καθίσταται σαφές πως για να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι σημαντικό να μειωθεί και η ρύπανση από χερσαίες πηγές, όπως γεωργικά απόβλητα και λύματα [5].
Η εμπειρία από διεθνή προγράμματα αποκατάστασης, όπως το "The Big Build", δείχνει τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και τοπικών κοινοτήτων για την επιτυχία τέτοιων πρωτοβουλιών. Το εν λόγω πρόγραμμα εφαρμόστηκε με επιτυχία στην Ινδονησία και στόχευσε στην κατασκευή υποθαλάσσιων δομών που λειτουργούν ως βάσεις για την ανάπτυξη κοραλλιών [9].
Γίνεται κατανοητό ότι θεμέλιο για την προστασία των κοραλλιογενών σχηματισμών και γενικότερα των υποθαλάσσιων οικοσυστημάτων είναι η εκπαίδευση. Μέσα από την υποστήριξη ερευνητικών προγραμμάτων από την πολιτεία και την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων αποκατάστασης σε πρακτικό επίπεδο φαίνεται πως θα υπάρξει αισθητή βελτίωση. Σε συνέχεια της ερευνητικής προόδου ακολουθεί σαφώς η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των πολιτών [5]. Η διαδικασία αυτή είναι κρίσιμη για την προστασία του οικοσυστήματος, ενώ παράλληλα διαδίδεται η σημασία της εφαρμογής των μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος.
Βιβλιογραφία
«Το κρυμμένο μυστικό» στα βαθιά νερά του Αιγαίου: Τα κοραλλιογενή οικοσυστήματα 7.000 ετών κινδυνεύουν | Η ΡΟΔΙΑΚΗ. https://www.rodiaki.gr/index.php/article/481614/tos (accessed 2025-01-30).
Χλωρίδα και Πανίδα – ΕΘΝΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ ΒΟΡΕΙΩΝ ΣΠΟΡΑΔΩΝ! https://alonissos-park.gr/?page_id=63 (accessed 2025-01-30).
Το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ και επιστήμονες του RAC/SPA των Ηνωμένων Εθνών ανακαλύπτουν και ερευνούν το κρυμμένο μυστικό του Αιγαίου - Archipelagos. https://archipelago.gr/el/to-archipelagos-ke-epistimones-tou-racspa-ton-inomenon-ethnon-anakaliptoun-ke-erevnoun-to-krimmeno-mistiko-tou-egeou/ (accessed 2025-01-30).
Δάσος από το μαύρο κοράλλι στα νερά του ΒΑ Αιγαίου | Lesvosnews.net. https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/periballon/dasos-apo-mayro-koralli-sta-nera-toy-ba-aigaioy (accessed 2025-01-31).
Το φαινόμενο της λεύκανσης των κοραλλιών: Επιπτώσεις στην ισορροπία των οικοσυστημάτων. OffLine Post. https://www.offlinepost.gr/2024/05/21/leukansh-twn-koralliwn-isorropia-oikosusthmatwn/ (accessed 2025-01-30).
Page not found. Fish Forward (WWF). https://www.fishforward.eu/wp-content/uploads/2019/11/FF_ClimateChangeOceansa (accessed 2025-01-30).
ΓΥΑΡΟΣ. https://www.wwf.gr//ti_kanoume/fysh/prostaeuomenes_perioxes/gyaros/ (accessed 2025-01-30).
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Χαρτογραφείται η ποσειδωνία. https://www.emakedonia.gr/thalassia-vlastisi-chartografeitai-i-poseidonia-98228 (accessed 2025-01-30).
The Big Build: Ένα πρόγραμμα αποκατάστασης κοραλλιογενών υφάλων που γράφει ιστορία | Mars Ελλάδα. https://www.mars.com/el-gr/news-and-stories/articles/the-big-build-ena-programma-apokatastasis-koralliogenon-yfalon-poy-grafei (accessed 2025-01-30).
Comments