Τα κλιματικά καταφύγια είναι περιοχές που παραμένουν σχετικά προστατευμένες από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με την πάροδο του χρόνου, επιτρέποντάς τους να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας.
Νέα έρευνα εντόπισε τοποθεσίες που μπορεί να λειτουργήσουν ως κλιματικά καταφύγια στο ευρωπαϊκό τμήμα της Μεσογείου τα επόμενα 50 χρόνια. Τα περισσότερα καταφύγια βρίσκονται εκτός των υφιστάμενων εθνικών προστατευόμενων περιοχών, υπογραμμίζοντας σημαντικά κενά προστασίας που σχετίζονται με τον σχεδιασμό διατήρησης.
Το κλίμα παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της κατανομής της βιοποικιλότητας στο χώρο και στο χρόνο. Ως εκ τούτου, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα και στα οικοσυστήματα πρέπει να ληφθούν υπόψη στις στρατηγικές διατήρησης. Ο εντοπισμός περιοχών που μπορούν να χρησιμεύσουν ως κλιματική καταφύγια στο μέλλον είναι κρίσιμος για τη διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, καθώς τους επιτρέπει να στοχεύουν τη διατήρηση. Ωστόσο, ο εντοπισμός τέτοιων περιοχών μπορεί να είναι δύσκολος.
Ερευνητές στην Ελλάδα ανέπτυξαν μια νέα μέθοδο για τον εντοπισμό πιθανών κλιματικών καταφυγίων που ευθύνονται τόσο για μεγάλης κλίμακας κλιματική σταθερότητα με την πάροδο του χρόνου όσο και μικρότερης κλίμακας κλιματική μεταβλητότητα μεταξύ των τοπίων, η οποία μπορεί να δώσει στα είδη την ευκαιρία να μεταναστεύσουν μικρές αποστάσεις ως απάντηση σε τοπικές περιβαλλοντικές αλλαγές. Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, διεξήγαγαν μια ανάλυση λεπτής ανάλυσης βασισμένη σε προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για τα επόμενα 50 χρόνια για ολόκληρο το ευρωμεσογειακό βίωμα, ένα από τα hotspot της βιοποικιλότητας στον κόσμο.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, η πλειονότητα των κλιματικών καταφυγίων θα βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Μεσογειακής Ευρώπης, σε ενδιαιτήματα μεσαίου υψομέτρου, εξαιρετικά τραχιά. Ένας περιορισμένος αριθμός πιθανών καταφυγίων εντοπίστηκε σε υψηλότερα υψόμετρα. Η Ελλάδα, η Κύπρος και η Ιταλία είχαν τα υψηλότερα επίπεδα δυνητικής κάλυψης καταφυγίων ανά χώρα, με 52%, 37% και 30% αντίστοιχα. Η Γαλλία και η Κροατία είχαν χαμηλότερη πιθανή κάλυψη (22% και 20% αντίστοιχα) ενώ η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Σλοβενία είχαν τα χαμηλότερα επίπεδα (10%, 9% και 0%).
Οι ερευνητές συνέκριναν αυτά τα ευρήματα με τα υπάρχοντα δίκτυα διατήρησης. Διαπίστωσαν ότι μόλις το 17% της επιφάνειας των πιθανών καταφυγίων βρίσκεται μέσα σε υπάρχουσες προστατευόμενες περιοχές. Τα μεγαλύτερα κενά διατήρησης εντοπίστηκαν στην Ελλάδα και την Ιταλία, όπου μόνο το 13% και το 12% (αντίστοιχα) της επιφάνειας των καταφυγίων εμπίπτουν σε προστατευόμενες περιοχές.
Τα προσδιοριζόμενα μελλοντικά κλιματικά καταφύγια βρίσκονταν γενικά σε περιοχές με υψηλό πλούτο σε είδη δέντρων (περίπου το 53% βρίσκονταν σε δάση και σε ημιφυσικές περιοχές). Σχεδόν το ήμισυ (46%) του συνόλου της προβλεπόμενης περιοχής καταφυγίων βρίσκεται σε γεωργική γη, η οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να περιορίσει τα μέτρα διατήρησης - λόγω πιθανών συγκρούσεων σχετικά με τη χρήση γης.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η λήψη μέτρων τώρα για την προστασία των μελλοντικών κλιματικών καταφυγίων θα μπορούσε να βοηθήσει στον περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα στις μεσαίου υψομέτρου και τις ορεινές περιοχές της Μεσογείου.
Οι ερευνητές αναγνωρίζουν τους περιορισμούς στη μελέτη: για παράδειγμα, ότι το χρονικό πλαίσιο των 50 ετών σημαίνει ότι δεν λαμβάνονται υπόψη πιθανές πιο μακροπρόθεσμες αλλαγές και ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επιβεβαιωθεί η σχέση μεταξύ της κλιματικής καταφυγής και των εστιών βιοποικιλότητας (εκείνες οι περιοχές με υψηλότερη από τα μέσα επίπεδα βιοποικιλότητας).
Προτείνουν, ωστόσο, ότι τα ευρήματα μπορούν να πληροφορήσουν χρήσιμα τις κατευθυντήριες γραμμές διαχείρισης για έναν έτοιμο για το κλίμα σχεδιασμό διατήρησης στο μεσογειακό βίωμα.
Πηγή: Doxa, A., Kamarianakis, Y. and Mazaris, A. D. (2022) Spatial heterogeneity and temporal stability characterize future climatic refugia in Mediterranean Europe. Global Change Biology: 1–12.