του Ιωάννη Δέλη
Τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών (Intelligent Transportation Systems – ITS) αξιοποιούν τις προηγμένες τεχνολογίες της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στον τομέα των μεταφορών, με στόχο της προώθηση της ασφάλειας και της κινητικότητας με έναν βιώσιμο τρόπο. Συγκεκριμένα, λειτουργούν γύρω από το τρίπτυχο Ασφάλεια – Κινητικότητα – Περιβάλλον.
Τα βασικότερα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η σύγχρονη «έξυπνη» πόλη στον τομέα των μεταφορών είναι ο κορεσμός του υφιστάμενου οδικού δικτύου, με αποτέλεσμα να ενταθεί το φαινόμενο της κυκλοφοριακής συμφόρησης και τις επιπτώσεις που εκείνη θα επιφέρει, η διαχείριση της στάθμευσης λόγω του συνεχώς αυξανόμενου στόλου των οχημάτων, και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούνται από τις μετακινήσεις, όπως ηχορύπανση, ρύπανση του αέρα κλπ., αλλά και γενική υποβάθμιση του αστικού χώρου. Τα συστήματα ITS λοιπόν έρχονται να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων, επιχειρώντας να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία σαν εργαλείο για την στροφή των πόλεων προς τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και την μείωση του αριθμού των μετακινήσεων, αξιοποιώντας φυσικά τις πολιτικές της Συγκοινωνιακής Τεχνικής.
Τα συστήματα αυτά περιλαμβάνουν εφαρμογές τόσο σε οχήματα και υποδομές, όσο και σε συνεργατικά συστήματα μεταξύ των δύο, για όλα τα είδη των μεταφορών (χερσαίες, θαλάσσιες και εναέριες). Μερικά σύγχρονα παραδείγματα εφαρμογών είναι τα εξής:
Συντονισμός Φαναριών (Traffic Signal Coordination). Πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιείται διαχείριση της οδικής κυκλοφορίας μέσω του συντονισμού των προγραμμάτων των φαναριών σε διαδοχικούς κόμβους, με τη χρήση ενός προσαρμοστικού συστήματος ελέγχου στον εκάστοτε δρόμο και του αντίστοιχου λογισμικού του. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται κυρίως σε κεντρικές αστικές οδικές αρτηρίες.
Κάμερες Red Light (Red Light Cameras). Οι κάμερες Red Light είναι κάμερες εγκατεστημένες στα φανάρια, οι οποίες λειτουργούν συνδυαστικά με αισθητήρες που βρίσκονται στο οδόστρωμα. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση που ένα μηχανοκίνητο όχημα παραβιάσει ένα φανάρι κυκλοφορίας χρώματος κόκκινου, εντοπίζεται από τον αισθητήρα του οδοστρώματος και στέλνεται αμέσως σήμα στην κάμερα για τη λήψη δύο φωτογραφιών: μία από το μπροστινό συνήθως μέρος του οχήματος και μία από το πίσω μέρος του οχήματος, ώστε να επιβληθεί στον παραβάτη το ανάλογο πρόστιμο.
Συστήματα Προτεραιότητας Διέλευσης (Transit Signal Priority). Τα συστήματα αυτά λειτουργούν σε συνδυασμό με το πρόγραμμα των φαναριών σε κεντρικούς οδικούς άξονες μιας πόλης. Βελτιώνουν την απόδοση διέλευσης του εκάστοτε κόμβου δίνοντας προτεραιότητα σε Μ.Μ.Μ., τα οποία εξυπηρετούν σε κάθε περίπτωση περισσότερους χρήστες του δικτύου, παρατείνοντας το πράσινο του φαναριού. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται με τη χρήση ενός αισθητήρα που βρίσκεται στο οδόστρωμα, ο οποίος εντοπίζει τα οχήματα αυτής της κατηγορίας και αλλάζει τους χρόνους του προγράμματος των φαναριών.
Συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Systems). Τα τελευταία χρόνια τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών προσπαθούν να αξιοποιήσουν το συνεχώς αναπτυσσόμενο εργαλείο της τεχνητής νοημοσύνης. Ειδικότερα, γίνεται προσπάθεια για την εισαγωγή τους στα Μ.Μ.Μ., τα οποία υλοποιούν σταθερά δρομολόγια που είναι πιο εφικτό, σε πρώτη φάση, να αυτοματοποιηθούν. Ωστόσο η χρήση τους δεν περιορίζεται μόνο στο ίδιο το όχημα και την πορεία του, αλλά εφαρμόζεται και στη λωρίδα που χρησιμοποιεί. Για παράδειγμα, σχεδιάζεται το σύστημα της τεχνητής νοημοσύνης που θα εισαχθεί στα λεωφορεία, να εντοπίζει και πιθανούς παραβάτες που τη χρησιμοποιούν ή παρκάρουν σε στάσεις του.
Βέβαια, τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών βρίσκονται στη ζωή μας από τις αρχές του 21ου αιώνα και έχουν παρατηρηθεί σημαντικές καινοτομίες και αξιόλογα αποτελέσματα σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Λονδίνο, όπου γίνεται ήδη χρήση του δικτύου 5G για καλύτερη συνδεσιμότητα στο οδικό δίκτυο, η Βαρκελώνη που θεωρείται πρωτοπόρος στην έξυπνη βιώσιμη κινητικότητα και το Παρίσι που έχει μειώσει το ποσοστό των θανάτων από τροχαία ατυχήματα κατά 40% σε σύγκριση με το 2010, σύμφωνα με έρευνα του Συνδέσμου Οδικής Ασφάλειας της Γαλλίας.
Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί ορισμένα βήματα που στοχεύουν στην αξιοποίηση των συστημάτων αυτών, καθώς υπάρχει η επιστημονική τεχνογνωσία γύρω από τον Σχεδιασμό των Μεταφορών. Μάλιστα, με το Προεδρικό Διάταγμα 50/2012 γίνεται εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας με τις διατάξεις της Οδηγίας 2010/40/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θεσπίζοντας έτσι «την στήριξη της συντονισμένης και συνεκτικής ανάπτυξης και χρήσης ευφυών συστημάτων μεταφορών...». Ωστόσο, λόγω της ραγδαίας εξέλιξης και ανάπτυξης της τεχνολογίας, είναι σημαντικό να εξελίσσονται και τα συστήματα που χρησιμοποιούνται, στην προσπάθεια στροφής των πόλεων προς τη βιωσιμότητα.