της Δωροθέας Τόμελη
Ανέκαθεν ο πόλεμος αποτελεί μαύρη σελίδα για την ιστορία πολλών λαών. Γενικά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουμε γίνει μάρτυρες σε μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις, για παράδειγμα του Βιετνάμ, του Ιράκ, του Κοσόβου και τώρα της Ουκρανίας. Σαφώς η κάθε εχθροπραξία έχει διαφορετικά κίνητρα κι εξυπηρετεί άλλους σκοπούς. Παρ’όλα αυτά η δυσκολία αξιολόγησης των περιβαλλοντικών συνεπειών σε μακροχρόνιους πολέμους δημιουργεί αδυναμίες σε μεθοδολογικό και σε θερμικό στάδιο. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι δημιουργούνται μεγάλα ποσοστά πολυπυρηνικών υδρογονανθράκων και γενικά υψηλά επίπεδα περιβαλλοντικής ρύπανσης. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι οι επιβλαβές ουσίες συγκεντρώνονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, χωρίς όμως να μπορεί να γίνει η κατάλληλη καταγραφή. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι σε μακροχρόνιες εχθροπραξίες υπάρχουν αβέβαιες και ασαφείς επιπτώσεις προς το περιβάλλον που για πολλά χρόνια δεν είχε απασχολήσει τους επιστήμονες.
Οι συνέπειες πριν την έναρξη του πολέμου
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν, ότι η κακοποίηση του περιβάλλοντος παρατηρείται πολύ πριν την έναρξη ενός πολέμου. Σκεφτείτε για παράδειγμα την εκπαίδευση που προηγείται, την χρήση στρατιωτικών οχημάτων, πλοίων, αεροσκαφών, όπλων κλπ. Σαν αποτέλεσμα της εκπαίδευσης παρατηρείται κατακόρυφη άνοδος εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Επίσης, η κατασκευή στρατιωτικών βάσεων και εγκαταστάσεων για τους στρατιώτες (όπως κι οι υποδομές), δημιουργούν μεγάλη ρύπανση εκτάσεων γης και θάλασσας. Αναφερόμαστε σε ρύπανση, και όχι μόλυνση του περιβάλλοντος, καθώς οι πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον σχετίζονται με χημικούς, φυσικούς και ενεργειακούς ρύπους.
Περιβαλλοντικό αποτύπωμα εχθροπραξιών
Οι συνέπειες του πολέμου παρατηρούνται τόσο στο ανθρωπογενές όσο και στο φυσικό περιβάλλον. Το φαινόμενο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων χαρακτηρίζεται ως πολυδιάστατο και σε αυτό συμβάλουν τα εξής:
Οι συνθήκες μίας πολεμικής επιχείρησης (δηλαδή το είδος πολέμου αν είναι συμβατικό, χημικό, βιολογικό, πυρηνικό κλπ).
Τα είδη όπλων που θα χρησιμοποιηθούν κατά την διάρκεια πολέμου.
Επιπλέον οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με:
Την μορφολογία του εδάφους.
Τις στρατηγικές που θα ακολουθήσει ο κάθε αρχηγός και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν.
Κατά την διάρκεια ενός πολέμου, τα αποτελέσματα των εκρήξεων, των υποδομών και των εγκαταστάσεων προκαλούν στο έδαφος και στα τοπία ανεπανόρθωτες ζημιές. Ρυπαίνουν σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον και τα εγγύτερα υδάτινα περιβάλλοντα. Ακόμα κι η χρήση συμβατικών όπλων, εμπεριέχουν συστατικά όπως το ραδιενεργό ουράνιο (κι άλλα τοξικά στοιχεία) τα οποία επιβαρύνουν το αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Τα συμβατικά όπλα προκαλούν βλάβες όταν εκρήγνυνται, ανεξαρτήτως αν πετύχουν τον στόχο τους. Ασφαλώς κι η εύκολη πρόσβαση σε συμβατικά όπλα έχει αυξήσει και την λαθροθηρία.
Έτσι με την αναγκαστική μετεγκατάσταση λαών, γίνεται ανεξέλεγκτη κι εκμετάλλευση φυσικών πόρων.
Τα παραπάνω αφορούν μόνο τις επιπτώσεις που καταγράφονται κατά την διάρκεια των συγκεκριμένων εχθροπραξιών. Πολλά χρόνια αργότερα από μία πολεμική επιχείρηση μπορούμε να διακρίνουμε συνέπειες στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα και στην βιόσφαιρα. Οπότε είναι λογικό, οι επιστήμονες να μην είναι σε θέση να καταγράψουν το συνολικό αντίκτυπο ενός πολέμου.
Ιστορικά Γεγονότα
Οι πόλεμοι σε Αφγανιστάν, Ιράκ και Πακιστάν άφησαν ένα σημαντικό αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η ξαφνική αύξηση επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αλλά και τα υψηλά ποσοστά λοιμώξεων και ασθενειών, έχουν προκαλέσει ένα μεγάλο πλήγμα στο οικοσύστημα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο πόλεμος στο Κονγκό που προκάλεσε μια τραγική εξέλιξη για την άγρια ζωή. Συγκεκριμένα ο πληθυσμός των ελεφάντων μειώθηκε αισθητά, ως συνέπεια της λαθροθηρίας στην τοπική περιοχή για την εύρεση ελεφαντοστού.
Αντιμετώπιση Συνεπειών
Έχουν γίνει προσπάθειες σε διεθνές επίπεδο να περιορίσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις εχθροπραξίες, με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά δυστυχώς έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς. Βέβαια και το ίδιο το περιβάλλον δύναται να αποτελέσει αίτια για την έναρξη ενός πολέμου, για τους φυσικούς πόρους του. Έτσι μία πιθανή μετατόπιση μεγάλου μέρους πληθυσμού λόγο περιβαλλοντικών συνθηκών μπορεί κι αυτή με την σειρά της να ξεκινήσει συρράξεις. Η Γενική Συνέλευση Ηνωμένων Εθνών, έχει ανακηρύξει Διεθνή Ημέρα Αποτροπής Εκμετάλλευσης τους περιβάλλοντος την 6η Νοεμβρίου. Ωστόσο όπως βλέπουμε και σήμερα, τα μέτρα και οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να περιορίσουν τους πολέμους, δεν επαρκούν. Το πρόβλημα υπάρχει και θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ύπαρξη μας συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον.
Ερωτήματα και Συμπεράσματα
Υπάρχει η θεωρία ότι ο πόλεμος ίσως είναι αποτελεσματικός με θετικές συνέπειες ως προς το κάθε κράτος και την ανεξαρτησία του. Το ερώτημα όμως που τίθεται στην προκειμένη περίπτωση αφορά το κατά πόσο ηθικός είναι ένας πόλεμος ως προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον; Πώς θα μπορούσε το Δίκαιο Πολέμου να εξισορροπήσει τις συνέπειές στο οικοσύστημα; Μήπως η μείωση των πολεμικών εγκαταστάσεων και του αριθμού στρατιωτών να οδηγήσουν σε μία καλύτερη ισορροπία; Μπορούμε άραγε να αποκαταστήσουμε σε κάποιο βαθμό τα περιβαλλοντικά πλήγματα και να εφαρμόσουμε τους αντίστοιχους νομικούς κώδικες; Ίσως η δημιουργία μίας νέας Σύμβασης να προστατέψει τις υψηλής σημασίας περιοχές και να υποστηρίξει την ειρήνη. Η Διεθνής Κοινότητα ξέρει ότι οι συγκρούσεις κρατών προκαλούν αστάθεια κι έχουν αντίκτυπο στο περιβάλλον. Γι αυτό χρειάζεται να καταβάλλουν νέες προσπάθειες για την αξιολόγηση, την προστασία και την ανάκαμψη του περιβάλλοντος με στόχο την προστασία του άμεσου αποδέκτη που είναι ο άνθρωπος.
Βιβλιογραφία
https://worldbeyondwar.org/el/environment/ [Επίσκεψη 12-03-22]
https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/6899 [Επίσκεψη 10-03-22]
http://amagi.gr/content/polemos-kai-perivallon [Επίσκεψη 10-03-22]