του Αριστοκλή Λαγού
Η βιωσιμότητα είναι το πρόταγμα το οποίο συντεταγμένα όλο και περισσότερα κράτη ενσωματώνουν στον στρατηγικό τους σχεδιασμό ανάπτυξης και στις νομικές τους δεσμεύσεις. Οι ρυθμοί της μετάβασης είναι ταχείς, δεδομένων των πιεστικών χρονικά και ποιοτικά στόχων που έχουν τεθεί, σε συνάρτηση με την έντονη επίταση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Τούτο εγείρει αναπόδραστα την αναγκαιότητα μέριμνας ώστε η επιτακτικότητα της μετάβασης να μην υπερκεράσει το δίκαιο τρόπο με τον οποίο οφείλει να υλοποιηθεί. Αυτό είναι το στοίχημα που καλείται να επιτύχει ο προοδευτικός κόσμος.
Η πράσινη μετάβαση επηρεάζει μια σειρά από επιλογές και συμπεριφορές, συστημικές και ατομικές, γεγονός που υπαγορεύει ζωηρά την δυνατότητα να επαναπροσδιοριστεί ζωτικά και ριζικά ο προσανατολισμός -πολιτικός, κοινωνικός, επενδυτικός- της ανάπτυξης που επιδιώκουμε• Σε ποιους τομείς θα γίνουν επενδύσεις; Πώς θα χρηματοδοτηθούν; Ποιοι θα είναι οι αποδέκτες της ωφέλειας; Η απροκάλυπτη ολιγωρία που διαχρονικά επιδεικνύουν οι κρίσιμοι παίκτες και κατέχοντες τα ηνία των αποφάσεων, με τον αποκλεισμό της πλειοψηφίας από τα οφέλη της ανάπτυξης, είναι προδικασμένη να οδηγεί σε έντονες αντιδράσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η -πρόσφατα παρατηρημένη- μαζική συστράτευση ψηφοφόρων, που ζουν στο περιθώριο της επιβίωσης, σε αντιδημοκρατικούς πολιτικούς χώρους. Είναι άνθρωποι που αισθάνονται εαυτούς απόκληρους, οπότε μια αντιδραστική πολιτική επιλογή είναι το μόνο όπλο που θεωρούν πως κατέχουν.
Ένας άνθρωπος που αγωνίζεται για τα προς το ζην μπορεί να βλέπει με επιφυλακτικότητα ή και αδιαφορία τις μεταρρυθμίσεις και τις τομές της πράσινης μετάβασης. Κι αυτό γιατί θεωρεί ότι η θέση εργασίας του μπορεί δυνητικά να βρεθεί σε επισφάλεια. Ή ο ίδιος άνθρωπος δεν μπορεί να δεχτεί την αύξηση λ.χ. στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος -λόγω της απολιγνιτοποίησης- χάριν ενός πιο πράσινου μέλλοντος. Εύλογα γεννώνται τα εξής ερωτήματα στην πλατιά πλειοψηφία των πολιτών• Πώς θα μπορέσω να προσαρμόσω το πορτοφόλι μου στις νέες ακριβότερες επιλογές, από τα βιολογικά τρόφιμα μέχρι τα οικολογικά προϊόντα; Με τι κεφάλαια θα κάνω ενεργειακή ανακαίνιση στο σπίτι μου, ή θα αντικαταστήσω το συμβατικό μου αυτοκίνητο με ηλεκτρικό; Τι θα γίνει με το μέλλον του τόπου και των παιδιών μου τώρα που κλείνουν τα εργοστάσια που επί σειρά ετών στήριζαν τα τοπικά νοικοκυριά (βλ. λ.χ. Αρκαδία και Δυτική Μακεδονία);
Ο κρίσιμος ρόλος του προοδευτικού κόσμου -επιστημόνων και πολιτικών- είναι να αναδείξουν την σημασία της οικονομικής και κοινωνικής ενίσχυσης των αδυνάμων με πρόσημο την κλιματική ουδετερότητα. Απαιτείται συστράτευση όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισμούς και προνομιακές μεταχειρίσεις. Απαιτείται το κόστος των πράσινων επενδύσεων, και οι οικονομικές αναταράξεις που θα προκαλέσουν, να μην καταπιέσουν τους ολιγότερο κατέχοντες. Απαιτείται διασφάλιση νέων θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας γι’ αυτούς που στα επόμενα χρόνια θα βρεθούν απολυμένοι. Διαφορετικά το υψηλό πρόταγμα της βιωσιμότητας θα απορριφθεί από τους λιγότερους προνομιούχους (πολίτες και κράτη) ως μια επιλογή-προνόμιο των αναπτυγμένων και πλούσιων οικονομιών. Το διακύβευμα ωστόσο είναι παγκόσμιο, είναι υπαρκτό και η υπέρβασή του απαιτεί καθολική συμμετοχή.
Η εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου ζωής για τους μη-προνομιούχους δημιουργεί εγγενώς τις συνθήκες ώστε το πολιτικό γεγονός να διαδραματίζεται με μεγαλύτερη καθολικότητα και συμμετοχικότητα. Η επιτυχία της δίκαιης μετάβασης είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την συνεργασία με τους άμεσα ενδιαφερόμενους και τις τοπικές κοινωνίες και στο επίπεδο σχεδιασμού της λύσης της επόμενης μέρας -όχι μόνο της εφαρμογής της.
Η πράσινη μετάβαση είναι η ευκαιρία για έναν βαθύτερο οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Είναι η υποχρέωση της αναπτυγμένης Δύσης να αποδώσει πίσω την υπεραξία που απέσπασε από τις κοινωνίες και τις περιοχές που εκμεταλλεύτηκε τους φυσικούς τους πόρους. Την υπεραξία στην οποία στηρίχτηκε η οργασμική οικονομική μεγέθυνση στα βιομηχανικά και μετα-βιομηχανικά χρόνια. Είναι το πεπρωμένο της καπιταλιστικής οικονομίας να συμμορφωθεί σε ένα πρότυπο που δεν θα αποτιμά τους φυσικούς πόρους και τα αγαθά μόνο υπό την στενή οικονομική έννοια, αλλά ολιστικότερα, συμπεριλαμβάνοντας την περιβαλλοντική και βιωματική τους αξία. Είναι το πρόσταγμα που επιβάλει η φυσική πραγματικότητα του πλανήτη ώστε να επανέλθει -εκ νέου- σε μια δυναμική ισορροπία με την ανθρώπινη παρουσία.