της Μαρίας Στεργίου
Τι θα γινόταν αν η οικονομία ξεκινούσε, όχι με τα χρήματα, αλλά με την ανθρώπινη ευημερία; --Kate Raworth
Το πρόβλημα
Σε έναν κόσμο όπου η οικονομική και κοινωνική ανισότητα πρωταγωνιστεί τόσο ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες, όσο και στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων χωρών, ερωτήματα εγείρονται για τα υπάρχοντα οικονομικο-πολιτικά συστήματα. Τον 20ο αιώνα παρατηρείται η έντονη προσήλωση των οικονομικών πολιτικών στην αύξηση του ΑΕΠ και την λεγόμενη «ανάπτυξη» - είτε αυτή ονομάζεται πράσινη ανάπτυξη, είτε βιώσιμη ανάπτυξη κλπ. Ωστόσο, με αυτή την πολιτική, τη στιγμή που μια οικονομία μεγεθύνεται, άλλες δέχονται τις αρνητικές επιπτώσεις. Πλήττεται όχι μόνο η οικονομία, αλλά και το περιβάλλον, η βιοποικιλότητα του τόπου, οι κοινωνικές σχέσεις και οι σχέσεις εξουσίας.
«...Μέχρι στιγμής έχουμε οικονομίες «πρέπει» να αναπτύσσονται ανεξαρτήτως με το αν παρέχουν ή όχι ευημερία στους ανθρώπους ενώ αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι οικονομίες που μας προσφέρουν ευημερία, ανεξαρτήτως με το εάν αναπτύσσονται ή όχι.» (Doughnut Economics Action Lab, “7. Be agnostic about growth.” https://www.youtube.com/watch?v=5zkqGEaztRM).
Πλέον έχει επέλθει η συνειδητοποίηση ότι η οικονομία είναι ένας τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας για να ευημερεί και να ζει με σεβασμό προς το περιβάλλον. Χαρακτηριστικά εμφανίζεται στην εικόνα 2, η επαναδιαπραγμάτευση των συσχετίσεων μεταξύ των πυλώνων της βιωσιμότητας, σε βάθος χρόνων έρευνας και μελέτης. Σε αυτό το πλαίσιο ένα νέο ολιστικό μοντέλο θεώρησης της οικονομίας προτείνεται το 2012, από την οικονομολόγο Kate Raworth, επονομαζόμενο «Η οικονομία του Ντόνατ».
Τι είναι το Ντόνατ;
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα οικονομικό μοντέλο, το οποίο περιλαμβάνει κοινωνικά και περιβαλλοντικά όρια και αποτελείται από δύο ομόκεντρους δακτυλίους. Ο εσωτερικός δακτύλιος αντιπροσωπεύει τα κοινωνικά όρια, για να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν υπολείπεται των βασικών στοιχείων της ζωής, από την τροφή και τη στέγαση έως την υγειονομική περίθαλψη και την πολιτική φωνή. Ενώ, ο εξωτερικός αντιπροσωπεύει τα πλανητικά όρια διασφαλίζοντας ότι συλλογικά δεν υπερβαίνουμε την πίεση στα συστήματα που υποστηρίζουν τη ζωή της Γης, από τα οποία βασιζόμαστε. Τέτοιες περιβαλλοντικές πιέσεις είναι για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, η χημική ρύπανση, η ρύπανση του αέρα και η απώλεια της βιοποικιλότητας.
«Μεταξύ αυτών των δύο ορίων βρίσκεται ένας χώρος σε σχήμα ντόνατς που είναι τόσο οικολογικά ασφαλής όσο και κοινωνικά δίκαιος: ένας χώρος στον οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να ευδοκιμήσει.» (https://doughnuteconomics.org/about-doughnut-economics)
Πώς εφαρμόζεται;
Η θεωρία του Ντόνατ θέτει τον γενικό στόχο της ανθρώπινης ευημερίας, ο οποίος στην ουσία μπορεί να λάβει πολλαπλές ερμηνείες. Για την πρακτική εφαρμογή της θεωρίας, χρειάζεται η δημιουργία του “πορτρέτου” της εκάστοτε πόλης. Η δημιουργία αυτή σε πρώτη φάση, καλεί τους πολίτες να σκεφτούν με βάση τις 7 αρχές σκέψης (βλ. εικόνα 4), και να δουν την οικονομία ως ένα μέσο συνεργασίας, το οποίο παράγει κατανεμημένη αξία σε όλους τους τομείς της ζωής. Σε δεύτερη φάση, μέσω συμμετοχικών εργαστηρίων, τους καλεί να δώσουν απαντήσεις στο παρακάτω ερώτημα:
«Πώς μπορεί η πόλη σας να είναι το σπίτι για ακμάζοντες ανθρώπους σε έναν ακμάζοντα τόπο, σεβόμενη παράλληλα ολόκληρο τον πλανήτη;»
--Kate Raworth
Για να δοθούν απαντήσεις, γίνεται η ανάλυση σε τέσσερις οπτικές (βλ. εικόνα 5), οι οποίες οδηγούν σε μια ολιστική θεώρηση της πόλης. Αυτές οι οπτικές καλούν για συστημική προσέγγιση [1] του τόπου μέσα στον παγκόσμιο χάρτη και για ανάδειξη των αλληλοεξαρτώμενων σχέσεων που υπάρχουν, τόσο μεταξύ περιοχών, όσο και μεταξύ οικολογικο-κοινωνικών παραγόντων. Η θεωρία είναι ανεκτική και προσαρμόσιμη εκ προμελέτης, μη παρέχοντας συγκεκριμένα μέτρα, αλλά θέτοντας στοχευμένα ερωτήματα, τα οποία καλούν κάθε πόλη και δήμαρχο, να εξερευνήσουν τι πάει να πει αυτό για το δικό τους τόπο.
Οι τέσσερεις οπτικές του Πορτρέτου Πόλης:
Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής και πειραματισμού της θεωρίας αποτελεί η πόλη του Άμστερνταμ, το πορτρέτο της οποίας δημιουργήθηκε το 2020 [2]. H Van Doorninck, η αντιδήμαρχος του Άμστερνταμ, λέει ότι το ντόνατ ήταν μια αποκάλυψη. «Η ανάγνωση του ντόνατ ήταν σαν, Eureka! Υπάρχει μια εναλλακτική λύση! Η οικονομία είναι μια κοινωνική επιστήμη, όχι μια φυσική. Έχει εφευρεθεί από τους ανθρώπους, και μπορεί να αλλάξει από τους ανθρώπους.» (Nuget C., 2021). Παράλληλα, έχουν κινητοποιηθεί και άλλες πόλεις - ευρωπαϊκές και μη - για τη δημιουργία του δικού τους πορτρέτου, όπως το Λονδίνο, οι Βρυξέλλες, η Μελβούρνη, η Γλασκώβη, το Σίδνεϊ και η Γιερεβάν. Γενικά, παρατηρείται ένα διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον, σε παγκόσμια κλίμακα, από ιδιώτες, ΜΚΟ, εταιρείες και κυβερνήσεις για την υιοθέτηση της Οικονομίας του Ντόνατ.
Συμπεράσματα
Το Ντόνατ είναι ιδιαίτερα ελκυστικό! Πέρα από τη γλυκιά του γεύση, είναι σίγουρα ένα επαναστατικό πλαίσιο οικονομίας. Επαναστατικό εξαιτίας της ευφυούς επικοινωνιακής του διάστασης, καθώς αναφέρεται στο Ντόνατ. Η ονομασία του παραπέμπει απευθείας στην απεικόνιση του, καθιστώντας το προσιτό και κατανοητό από όλο τον κόσμο. Ο Drouin, διευθυντής του εθελοντικού συνασπισμού του Άμστερνταμ, λέει ότι: «Έχει αλλάξει πραγματικά τη νοοτροπία των ανθρώπων, επειδή μπορούν να δουν όλα τα προβλήματα σε μια εικόνα.» (Nuget C., 2021).
Ταυτοχρόνως, είναι ολιστικό γιατί για πρώτη φορά τοποθετεί επί ίσοις όροις κοινωνικά και περιβαλλοντικά όρια γύρω από τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας και προσπαθεί να αγγίξει τη σχέση παγκόσμιου-τοπικού. Παρέχει ευελιξία και χώρο για πολλαπλές ερμηνείες της «ευδαιμονίας», δηλαδή άλλες φορές ανάπτυξη, άλλες σμίκρυνση και άλλες στασιμότητα. Πλέον η «ανάπτυξη» ξεφεύγει από μια ατελείωτα αυξανομένη καμπύλη. Πλέον λειτουργούμε και ευημερεύουμε ανάμεσα σε μια «δυναμική ισορροπία», στον «ασφαλή χώρο» του Ντόνατ.
Πηγές:
Massey D. (1994) “A Global Sense of Place”, στο Space, Place and Gender. Minneapolis: University of Minnesota Press. Στα ελληνικά στο: Νέα Οικολογία, 1995, σελ. 56-61, µτφρ. Γ. Παρασκευόπουλος
κανάλι Youtube: Doughnut Economics Action Lab
Ciara Nuget, 2021, “Amsterdam Is Embracing a Radical New Economic Theory to Help Save the Environment. Could It Also Replace Capitalism?”, ηλεκτρονικό περιοδικό TIME
Πηγές εικόνων:
Anne P.M. Velenturf, Phil Purnel, “Principles for a sustainable circular economy”, 2021 https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.02.018
https://doughnuteconomics.org, ιδία επεξεργασία-μετάφραση
https://doughnuteconomics.org, ιδία επεξεργασία-μετάφραση
[1] Η Συστημική Προσέγγιση προσπαθεί να αναλύσει και να κατανοήσει την εσωτερική οργάνωση και λειτουργία των συστημάτων, καθώς και την αλληλεπίδρασή τους με το εξωτερικό τους περιβάλλον. Με αυτή την θεώρηση κάθε φαινόμενο μελετάται ως όλον και με τη λογική της κυκλικής σχέσης και όχι της γραμμικής αιτιότητας. Μελετάμε τη σχέσεις των μερών με το όλον αλλά και τις σχέσεις του κάθε συστήματος με το περιβάλλον του. (http://www.exelixi-psychotherapy.gr/el/products/details/Systimiki-theoria/Systimiki-theoria).
Για περισσότερες πληροφορίες: https://www.youtube.com/watch?v=Miy9uQcwo3U και https://www.youtube.com/watch?v=GPW0j2Bo_eY
[2] Για περισσότερες πληροφορίες : https://doughnuteconomics.org/amsterdam-portrait.pdf