Του Αριστοκλή Λαγού
Είναι αλήθεια πως εμείς οι άνθρωποι έχουμε συνυφάνει την έννοια της πολιτικής με οτιδήποτε πυροδοτεί έριδα. Και αυτό πιθανά να οφείλεται στο ότι έχουμε την ανάγκη να πιστέψουμε σε αυτήν όταν αισθανόμαστε φόβο ή ιδιοτέλεια, γιατί, κακά τα ψέματα, οι πιο πολλοί από εμάς κλειστήκαμε στην «αυτάρκεια» του ατομικού μας περίγυρου. Ή μπορεί να οφείλεται στην φυγόπονη τάση μας να αποδίδουμε τα πάνδεινα κακά που συμβαίνουν στους λίγους εξουσιαστές. Τι συμβαίνει όμως όταν ένα πρόβλημα, όπως η κρίση του περιβάλλοντος, φαίνεται να απειλεί την ανθρωπότητα συνολικά; Ίσως το περιβαλλοντικό πρόβλημα να δώσει το λάκτισμα να αναθεωρήσουμε την πολιτική στάση και δράση μας.
Η πολιτική αφουγκράζεται τα προβλήματα και τις αλλαγές στην κοινωνία. Η μετάβαση, επί παραδείγματι, από την θεοκρατία του Μεσαίωνα στην πολιτική φιλοσοφία του κοινωνικού συμβολαίου και του αστικού κράτους μετά την βιομηχανική επανάσταση αποδεικνύει ακριβώς τον συντονισμό των πολιτικών δομών με τις κοινωνικές επιταγές. Στις μέρες μας, η ανάγκη διαχείρισης της περιβαλλοντικής κρίσης, που ομολογουμένως είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, απαιτεί παγκόσμια ενεργοποίηση. Απαιτεί την συμμετοχή όλων, καθώς ετερόκλιτες συμπεριφορές δυναμιτίζουν το πρόβλημα. Έτσι η μόνη πολιτική μετεξέλιξη της αστικής δημοκρατίας που θα φιλοδοξούσε να εναρμονιστεί με το σύγχρονο ιστορικό διακύβευμα είναι η αμεσοδημοκρατία. Και μάλιστα, αναφερόμενος σε αυτήν ας μου επιτραπεί να εστιάσω περισσότερο στο κομμάτι της ανάληψης ατομικής πολιτικής πρωτοβουλίας και ευθύνης παρά στα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή. Τούτο σημαίνει πως ο καθένας πολίτης καλείται να γίνει το επίκεντρο της πολιτικής συμμετοχικότητας, δρώντας τοπικά και σκεπτόμενος παγκόσμια.
Η διαχείριση της περιβαλλοντικής κρίσης απαιτεί την αναθεώρηση και του σύγχρονου καταναλωτικού μοντέλου. Ο πολίτης οφείλει πλέον εκτός από την βιωματική και την αγοραστική αξία ενός καταναλωτικού αγαθού να συνυπολογίζει και την περιβαλλοντική του επίπτωση. Μπορεί, επί παραδείγματι, ένας καταναλωτής να χρησιμοποιήσει δυσανάλογα πολλές πλαστικές σακούλες σε σχέση με αυτά που αγοράζει, απλά και μόνον επειδή λογίζει αποκλειστικά στην ανάλυσή του το ευτελές κόστος αγοράς μιας πλαστικής σακούλας. Δεν υπολογίζει όμως ούτε το περιβαλλοντικό κόστος παραγωγής της, και πολύ περισσότερο την πορεία αυτής μετά την ολιγόωρη χρήση της από τον ίδιο· θα καταλήξει σε κάποιο κέντρο ανακύκλωσης, ή μάλλον σε κάποια χωματερή, ή πολύ χειρότερα στην θάλασσα όπου θα χρειαστεί περίπου 20 χρόνια για να διαλυθεί;
Πέραν όμως από την ανάγκη μείωσης των απορριμμάτων μας, το περιβαλλοντικό πρόβλημα μάς καλεί να επαναπροσδιορίσουμε και το αναπτυξιακό οικονομικό μας πρότυπο. Ένα οικονομικό μοντέλο, όπως είναι το σύγχρονο, το οποίο στηρίζεται στην αφθονία των αγαθών, στην απληστία και στο κέδρος είναι ο αντίπαλος στη διελκυστίνδα με την βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων. Αυτό βέβαια απαιτεί ευθεία αντιπαράθεση με μεγάλους οικονομικούς κολοσσούς που στο όνομα της κερδοφορίας τους δεν διστάζουν να καταχρασθούν πόρους. Μόλυνση των θαλασσών και των ποταμών, αποψίλωση, υπερθήρευση είναι μερικά από τα εγκλήματα κυριαρχίας του ανθρώπου που άμεσα διατάραξαν το οικοσύστημα και την ισορροπία της φύσης. Ενδεικτικά, εταιρείες κολοσσοί, όπως η L’ Oreal, , η McDonald’s, η Marks and Spencer, στηρίζουν με το ποσοστό του 25% την εμπορική γεωργία, διογκώνοντας το φαινόμενο της αποψίλωσης.
«Ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η φιλοσοφία του καρκινικού κυττάρου» (Edward Abbey). Μόνον η δυναμική μιας «δημιουργικής καταστροφής» θα μπορέσει να φέρει προς το προσκήνιο ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο, που θα εξυπηρετεί τόσο την αποδοτικότητα όσο και την βιωσιμότητα. Το μοντέλο αυτό ακούει στο όνομα Αειφόρος Ανάπτυξη, ένα όραμα που απαιτεί από τα κάτω προς τα πάνω κινητοποίηση, όπως έχουμε αναλύσει διεξοδικά σε προηγούμενο άρθρο. Πρέπει να συνειδητοποιήσει ο καθένας μας ξεχωριστά πως η έννοια της ιδιοκτησίας είναι εφεύρημα, και ότι δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά διαχειριστές. Επιφυλασσόμαστε κατά πόσο αυτό θα επιτευχθεί με αυστηρές νομικές κυρώσεις, με την οικονομική παραμετροποίηση όλων των φυσικών πόρων, ειρηνικά ή με την επιστράτευση άλλων μέσων…
Ζωτικής σημασίας είναι ακόμη ο επαναπροσδιορισμός των πηγών ενέργειας που θα βρίσκονται στο δυναμικό μας, του μοντέλου παραγωγής μας. Ακόμα και οι ακραιφνείς θιασώτες της πλήρους εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων σκοντάφτουν και στις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις για τον χρόνο εξάντλησης των αποθεμάτων των ορυκτών καυσίμων, αφού αυτές δίνουν 417 χρόνια στον άνθρακα, 167 χρόνια στο φυσικό αέριο και 43 χρόνια στο πετρέλαιο. Οι πιο μετριοπαθείς μάλιστα επισημαίνουν πως τα αναξιοποίητα αποθέματα πρέπει να μείνουν για πάντα στο υπέδαφος, αν η ανθρωπότητα θέλει να αποφύγει την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής και να κρατήσει την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς Κελσίου στη διάρκεια του 21ο αιώνα. Σε αντίθετη περίπτωση, σταδιακά οι πάγοι της Ανταρκτικής θα λιώσουν και ολόκληρες πόλεις του ανθρώπινου πολιτισμού θα βρίσκονται κάτω από το νερό, με το χειρότερο σενάριο να υποστηρίζει πως μέχρι το 3000 η θάλασσα θα έχει φουσκώσει κατά 30 μέτρα.
Προς την κατεύθυνση μιας πιο βιώσιμης και λιγότερο καταστρεπτικής πορείας του πλανήτη, οφείλουμε να διαμορφώσουμε το νέο ενεργειακό μείγμα του μέλλοντος. Μια απόφαση που προϋποθέτει μια νομοθεσία προσαρμοσμένη στην επιτακτικότητα των επιστημονικών επισημάνσεων, μια πολιτική ηγεσία αποφασισμένη να έρθει σε σύγκρουση με τις υπερκερδοφόρες επιχειρήσεις και μια σειρά οικονομικών κινήτρων ώστε το υψηλό κόστος της νέας τεχνολογίας να μην αναχαιτίσει την ευρεία χρήση της.
Σε αντίθεση με άλλα κοινωνικά προβλήματα που επηρεάζουν άμεσα την καθημερινότητα του πολίτη, όπως είναι η οικονομική κρίση, η εγκληματικότητα, η κρίση του περιβάλλοντος μοιάζει, τουλάχιστον στους περισσότερους, σαν ένα τεχνητό κατασκεύασμα αφού οι επιπτώσεις της δεν επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις εν ζωή γενεές. Σε αυτό το σημείο, όμως, δεν πρέπει να λησμονούμε και την ηθική διάσταση της πολιτικής πράξης, την ανθρωποκεντρική της πλευρά. Ο καθένας από εμάς οφείλει να αναρωτηθεί: Με ποια δικαιοδοσία εκμεταλλευόμαστε και καταστρέφουμε την φύση, στερώντας από τις μελλοντικές γενεές το δικαίωμα να ζουν σε ένα αξιοπρεπές και υγιές περιβάλλον; Και βέβαια οι προεκτάσεις αυτού του ερωτήματος έχουν και οντολογική διάσταση, αν αναλογιστεί κανείς ότι η επιβίωση του ανθρώπινου είδους μπορεί να διασφαλιστεί μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες στη Γη. Καθένας από εμάς, κάθε φορά που σκέφτεται πολιτικά, αναμετράται με την ποιότητα της επιλογής του και με την ιστορία.
Όπως διαφαίνεται από τα ανωτέρω, τα πολιτικά διακυβεύματα που αναφύονται είναι πολλά και σύνθετα. Η ουσιαστική επίλυση του περιβαλλοντικού προβλήματος συνδέεται με μια σειρά δομικών αλλαγών στην κοινωνία· από την πολιτική μας συμμετοχή, τις καταναλωτικές ανάγκες μας, το αναπτυξιακό και το παραγωγικό μας μοντέλο, μέχρι την ηθική αυτοσυνειδησία μας. Πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση που θα ωθήσει τις εξελίξεις προς μια πιο δίκαιη κατανομή των πόρων και του πλούτου στον κόσμο. Απαιτεί αφενός την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, την διακρατική συνεργασία αλλά και συστηματική εποπτεία στην τήρηση του νόμου. Ενώ σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει, σ’ αυτόν τον αιώνα, έχουμε αρχίσει να συνειδητοποιούμε ότι για να επιβιώσουμε, πρέπει να την προστατέψουμε. Ας γίνουμε η αλλαγή που περιμένουμε να έρθει!
Comments