Για κάποιους ανθρώπους, όπως ο καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος οι συστάσεις περιττεύουν... Ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, συγγραφέας και φιλόσοφος με παγκόσμια αναγνώριση και αποδοχή. Μας έκανε την τιμή να μιλήσει στο envinow.gr και τον Νίκο Γκολιόπουλο για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, θέματα που τον ενδιαφέρουν ιδιαίτερα και για άλλη μια φορά ήταν απολαυστικός, επισφραγίζοντας την φήμη του δεινού ρήτορα που τον συνοδεύει!
Τις προηγούμενες εβδομάδες στην Αυστραλία πραγματοποιήθηκε μια πρωτοφανής οικολογική καταστροφή, καθώς οι πυρκαγιές κατέστρεψαν μια περιοχή μεγαλύτερη από την Πορτογαλία. Ποια η θέση σας για την κλιματική αλλαγή, τους υποστηρικτές και τους αρνητές της;
Η κλιματική αλλαγή είναι ήδη μια πραγματικότητα – όπως θα είναι σε λίγα χρόνια κι η επιδείνωσή της, καθώς προβλέπεται με εκπλήσσουσαν ακρίβεια απο πλήθος επιστημονικών προσομοιωμάτων (εάν δέν λάβομε όλοι και παντού τα αναγκαία μέτρα πολιτικής και βιοτροπίας). Άς σημειωθεί δέ οτι η αξιοπιστία αυτών των προσομοιωμάτων έχει πολλαπλώς ελεγχθεί απ’ το γεγονός οτι είχαν τη σπάνια δυνατότητα να βαθμονομηθούν πάνω στις εξελίξεις των κύριων παραμέτρων της κλιματικής αλλαγής κατα τη διάρκεια των τελευταίων 60 ετών.
Και ενώ αυτές είναι οι θέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών, όπως και της συντριπτικής πλειονότητας (97%) των Επιστημόνων παγκοσμίως, υπάρχουν ωστόσο και μερικές φωνές «Αρνητών», με δυσαναλόγως μεγάλη δημοσιογραφική επιρροή. Αυτοί οι Αρνητές μπορεί ίσως να καταταγούν στις ακόλουθες τρείς κατηγορίες:
(i) Ομάδες και άτομα στην άμεση ή έμμεση υπηρεσία (ή στην κρυφή επιρροή) της πανίσχυρης βιομηχανίας παραγωγής και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Το φαινόμενο δέν είναι καινούργιο ˙ επι μισόν αιώνα το είχαμε υποστεί με το κάπνισμα και με την τρύπα του όζοντος…
(ii) Εξ ιδιοσυγκρασίας αμφισβητίες, οι οποίοι αδυνατούν μέν να αντιληφθούν τα όντως περίπλοκα δεδομένα των επιστημών, μετατρέπουν δε αυτήν την αδυναμία-τους σε επιθετικόν εντυπωσιασμό της κοινής γνώμης.
(iii) Επιστήμονες ειδικών Κλάδων σχετιζομένων με την ερμηνεία κλιματικών φαινομένων, οι οποίοι (εμπνεόμενοι ίσως απ’ το τεχνοκρατικό σύνδρομο) τείνουν να υποτιμούν αφενός μέν τα δεδομένα πλήθους άλλων αρμοδίων Κλάδων, αφετέρου δέ τις επιταγές ηθοπολιτικών θέσεων σχετιζομένων με την Αρχή της Προληπτικότητας.
Πολύ συχνά, τα επιχειρήματα των Αρνητών δέν αντέχουν σε σοβαρή συζήτηση – όταν λ.χ. «αμφισβητούν» βασικότατα και επανειλημμένως επιβεβαιωμένα επιστημονικά ευρήματα στην πλούσια διεθνή βιβλιογραφία. Μερικές φορές μάλιστα κάνει εντύπωση η προχειρότητα τέτοιων επιχειρημάτων.
Σπανιότερα, πρόκειται για σοβαρές μελέτες για ειδικότερα όμως φαινόμενα, με πολύ μικρή επίδραση στα εξαιρετικά πολυπαραμετρικό φαινόμενο στην πλανητική κλίμακα.
Τέλος, ένα απ’ τα συνηθέστερα «αρνητικά» επιχειρήματα είναι η επίκληση των Γεω-πλανητικών Κύκλων (αδρομερούς περιοδικότητας 100.000 ετών), οι οποίοι επι εκατομμύρια έτη τώρα παρουσιάζουν άνοδο και κάθοδο:
– συγκέντρωσης CO₂
– μέσης θερμοκρασίας Τ °C, και
– στάθμης θάλασσας
Το επιχείρημα αυτής της κατηγορίας είναι απλό: Χωρίς την επίδραση της (σχετικώς πρόσφατης) καύσης των υδρογονανθράκων, έχει ήδη επανειλημμένως παρατηρηθεί στον Πλανήτη μεγάλη αύξηση αυτών των τριών δεικτών Κλιματικής Αλλαγής – άρα «η Κλιματική Αλλαγή δέν είναι ανθρωπογενής, οπότε αδίκως μας πανικοβάλλετε».
Δύο γρήγορες απαντήσεις, για να τελειώνομε:
α) Άν υπολογίσετε τις ταχύτητες αύξησης CO₂, T °C και στάθμης θάλασσας κατα την εξέλιξη αυτών των Γεω-πλανητικών Κύκλων, παρατηρείτε αμέσως οτι αυτές οι ταχύτητες είναι ασυγκρίτως μικρότερες απ’ τις μέχρι το έτος 2100 αναμενόμενες ταχύτητες. Επομένως, η «παλαιοντολογική» ερμηνεία ανατρέπεται πλήρως.
β) Ανεξαρτήτως αυτού, πάντως, το κακό έρχεται. Και κανείς δεν έχει δικαίωμα να το επιτείνει με την ανθρωπογενή-του συνιστώσα. Τίποτα δέν δικαιολογεί την ανευθυνότητα πολλών «αρνητικών» διακηρύξεων:
– άσε να ιδούμε και θα προσαρμοσθούμε
– ζήτω η σιγουριά του πετρελαίου – κάτω η… ασχήμια της ανεμογεννήτριας.
Αιδώς…
Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, το Time για το 2019, ψήφισε ως πρόσωπο της χρονιάς την νεαρής ηλικίας ακτιβίστρια για το περιβάλλον Γκρέτα Τούνμπεργκ. Αποτελεί μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ποια η γνώμη σας για την συγκεκριμένη, αλλά και γενικότερα για τον ακτιβισμό στο χώρο του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής που είναι σε μεγάλη ανάπτυξη στις μέρες μας;
Επιτρέψτε-μου να παρατηρήσω οτι η διατύπωση του ερωτήματός-σας («αμφιλεγόμενη» προσωπικότητα) ίσως να αδικεί κάπως την υπόψιν ακτιβίστρια γεννώντας επιφυλάξεις. Ενώ, δέν γνωρίζω κανέναν επι της Γής που να μήν ήταν αμφιλεγόμενος – περιλαμβανομένου και του Ιησού.
Άς ξεκινήσομε όμως με τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό: Έχει γίνει ιστορικώς δεκτό οτι η συντριπτική πλειονότητα του Πλανήτη, χαμπάρι δεν παίρναμε περι της σημασίας του θέματος. Τί μας ξεκούνησε; Πρώτον η πρόοδος της Επιστήμης, και δεύτερον μερικές σκόπιμες «μεγεθύνσεις» γεγονότων που μας υποδείχθηκαν απο περιβαλλοντικούς ακτιβιστές.
Σπεύδω όμως να ’πώ οτι, όπως όλα τα ανθρώπινα, έτσι και ο ακτιβισμός δέν είναι μονόχρωμος: Παρά τις καταρχήν αγαθές προθέσεις του, χρησιμοποίησε ενίοτε δυσαναλόγως βίαια μέσα – τα παλιότερα χρόνια ιδίως. Ακτιβισμός σημαίνει δημιουργία συμβόλων καταλλήλων ώστε να ταρακουνήσουν την αδιαφορία, υπο τον απαραίτητον όρο οτι:
α) θα συνοδεύεται με την ανακοίνωση αποδεικτικών κειμένων περι του συμβολιζομένου γεγονότος ή φαινομένου, και
β) η ασκούμενη βία θα είναι συντομότατη και με αναστρέψιμες συνέπειες.
Χαίρομαι που οι σύγχρονες περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν ωριμάσει καί απ’ τις δύο ως άνω απόψεις.
Εάν λοιπόν η Γκρέττα δέν ήταν ανήλικη, (κι άν δεν ήταν γυναίκα), θα ήταν παγκοίνως αποδεκτή ως τυπικός πετυχημένος ακτιβιστής. Κι όσο για την μομφή «δέν έχει δίπλωμα πανεπιστημίου», θυμίζω οτι οι ακτιβιστές στηρίζονται στα συμπεράσματα εκατοντάδων χιλιάδων επιστημόνων. Κι ούτε θα τολμούσε κανείς να την κατηγορήσει για την «οργάνωση» που κατάφερε να στήσει πίσω της, αφού οι αρνητές του περιβαλλοντικού προβληματισμού έχουν επιστρατεύσει διεθνώς πακτωλούς ερευνητικού και προπαγανδιστικού χρήματος. (Φαρισαίοι…)
Έτσι λοιπόν, οι εναντίον Γκρέττας μομφές συγκεφαλαιώνονται ως ακολούθως: – δέν είναι 18 χρονών – δέν πήρε δίπλωμα πανεπιστημίου – δέν είναι άντρας ˙
Μα, είναι «μομφές»;
Αλλα κυρίως: Δέν είναι η Γκρέττα το πρόβλημα – κι ούτε μας φέρνει κανα καινούργιο μήνυμα. Θόρυβο κάνει για το μήνυμα. Αναμένω λοιπόν απ’ τους επικριτές-της να μας μιλήσουν για το μαντάτο – όχι για τον μαντατοφόρο. Για την «ταμπακιέρα» ν’ ακούσουμε.
Μια από τις πολλές ιδιότητές σας είναι αυτή του Ομότιμου Καθηγητή στη Σχολή μας, των Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ. Έχετε μιλήσει πολλές φορές για το δοξασμένο παρελθόν του πολιτικού μηχανικού στην Ελλάδα, θεωρείτε ότι τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα - όπως για παράδειγμα η διαχείριση των αποβλήτων και η ατμοσφαιρική ρύπανση – μπορούν να αλλάξουν τη φύση του επαγγέλματός μας;
Η αναγνώριση της άκρως πολιτικής Νέας Κατάστασης με την αρξάμενη Κλιματική Αλλαγή και τη Ρύπανση των πόρων ζωής, συνεπάγεται την ανάγκη για
– νέον τρόπο ζωής,
– νέα οικονομική οργάνωση
– και, επομένως, για νέες Μηχανοτεχνίες (Engineering) που θα υπηρετήσουν τις ως άνω δύο ριζικές αλλαγές.
Αφού λοιπόν αναφύονται νέες Ανάγκες – νέες θα είναι και οι απαιτούμενες Τεχνολογίες που θα χρειασθεί ν’ αναπτυχθούν για την ικανοποίηση αυτών των Αναγκών. Επομένως, καί ο Κλάδος των Πολιτικών Μηχανικών θα κληθεί να αναπτυχθεί προς αντίστοιχες νέες τεχνολογίες. Ιδού δε προχείρως μερικές τέτοιες ενδεικτικές μεταβολές.
α) Δομοστατική κατεύθυνση:
– Έμφαση στη χρήση υλικών με το μικρότερο δυνατόν ενεργειακό (άρα ρυπαντικό) αποτύπωμα ή στην αξιοποίηση ανακυκλούμενων υλικών.
– Ολοκληρωμένος σχεδιασμός με πρόβλεψη της φάσης κατεδάφισης, απόθεσης, ανακύκλωσης υλικών του δομήματος.
– Προτεραιότητα στις λύσεις με τη μέγιστη θερμομονωτική ικανότητα. – Θεσμοποίηση της Συντήρησης.
β) Υδραυλική κατεύθυνση:
– Υβριδική σύλληψη υδροδυναμικών έργων με αποθήκευση ενεργείας απο ΑΠΕ.
– Υδρεύσεις με περιβαλλοντική σύλληψη (υλικά ανθεκτικά στη διάρκεια, αντλήσεις με τοπικές ΑΠΕ, θεσμική συντήρηση δικτύων, αυτοματισμοί οικιακής εξοικονόμησης).
– Αποχετεύσεις (γενικευμένοι τοπικοί και συλλογικοί βιολογικοί καθαρισμοί, μεγιστοποίηση ανακύκλωσης υδάτων)
– Αρδεύσεις (συστήματα μηδενικών απωλειών)
– Νέες τεχνολογίες αντιπλημμυρικών έργων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
– Διαχείρηση στερεών αποβλήτων
γ) Κυκλοφοριακή κατεύθυνση:
– Περιβαλλοντική θεώρηση στον σχεδιασμό υπεραστικών οδών (αύξηση υπογείων και υποβρυχίων χαράξεων)
– Προσαρμογή κυκλοφοριακής τεχνικής στην ηλεκτροκίνηση και την υπεραυτόματη οδήγηση
δ) Ακτομηχανική – Λιμενολογία:
– Νέες τεχνολογίες άμυνας έναντι της υπερύψωσης της στάθμης της θάλασσας
ε) Γεωτεχνική:
– Αξιοποίηση παλαιών χώρων απόρριψης στερεών αποβλήτων.
Τώρα, όσον αφορά την γενικότερη εκπαίδευση του ατόμου, θεωρείτε ότι χρειάζεται και η εκπαίδευση σε θέματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής, στα πλαίσια της ηθοπολιτικής παιδείας και συμμετοχικής εγρήγορσης που έχετε αναφέρει στο παρελθόν;
Το ζήτημα είναι διφυές: Η μέν ευαισθησία ενώπιον του μείζονος αυτού κοινωνικού προβλήματος οφείλει να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ευρύτερης Ηθοπολιτικής Παιδείας, η οποία υποστηρίζω οτι είναι το θεμελιωδέστερο πολιτικό πρόβλημα των καιρών μας. Είναι δε τούτο θέμα Γενικής παιδείας (οικογένεια, σχολείον, κοινωνικό περιβάλλον) μέχρι την ενηλικίωση.
Η άλλη πλευρά του ζητήματός-μας είναι η εμπειρική και επιστημονική μόρφωση των Νέων στο θέμα του Περιβάλλοντος και της Κλιματικής Αλλαγής ˙ αυτή η μόρφωση είναι έργον της Τριτοβάθμιας και (μήν το ξεχνάμε) της Συνεχιζόμενης εκπαίδευσης.
Αλλά, όπως λέτε, είναι κυρίως θέμα συμμετοχικότητας και εγρήγορσης των Πολιτών: Μήν ξεχνάμε οτι η επόμενη Γενιά που θα πληρώσει πανάκριβα (έως τραγικά) τη δικιά-μας Χοντροτομαριά, δέν είναι εδώ παρούσα για να βάλει τις φωνές…
Ένα από τα πολλά θέματα που σας έχουν απασχολήσει είναι η αρχαία Ελληνική τεχνολογία. Σήμερα, η ανάπτυξη τεχνολογιών στη σύγχρονη Ελλάδα, είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα που σίγουρα έχει περιθώρια βελτίωσης. Ποιος είναι πιστεύετε ο δρόμος ώστε η σύγχρονη Ελλάδα να ξεχωρίσει στην ανάπτυξη τεχνολογιών στον τομέα του περιβάλλοντος αλλά και γενικότερα.
Είχα πάντοτε ελπίσει οτι η λεπτομερής και τεκμηριωμένη γνώση της σπουδαίας Αρχαιοελληνικής Τεχνολογίας, θα μπορούσε να ωφελήσει και ως πρόσθετο κίνητρο για την αύξηση του ενδιαφέροντος του Λαού-μας για την Τεχνολογία – προκειμένου να αφιππεύσομε το καλάμι του Λογιωτατισμού που (εξ ανάγκης) καβαλήσαμε προ δύο αιώνων.
Δέν το πολυβλέπω: Το μέν Υπουργείο Παιδείας συνεχίζει να μήν προσθέτει κεφάλαιον περι της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στην Ιστορία του Ελληνικού Πολιτισμού – οι δέ Συμπολίτες-μας δέν δείχνουν ακόμη το απαιτούμενο αποφασιστικό ενδιαφέρον για την Τεχνολογία της σήμερον. Ετούτο δε το φαινόμενο ανακλάται καθαρά: – στην κραυγαλέα υποτίμηση του ρόλου των Μηχανικών (έναντι των Δικηγόρων, λόγου χάριν), – και στην κρατική πολιτική για την Έρευνα.
Για να χρησιμοποιήσω τώρα τις εκφράσεις σας, «ο δρόμος ώστε η σύγχρονη Ελλάδα να ξεχωρίσει στην Ανάπτυξη» είναι διπλός: ο πρώτος βέβαια είναι η μείωση των τεράστιων εσωτερικών Τριβών, η οποία θα επιτευχθεί μόνον με το μεγάλο 15-ετές Πλάνο Ηθοπολιτικής Παιδείας που αναφέρατε προηγουμένως. Κι ο δεύτερος δρόμος είναι η συντονισμένη υπερπροσπάθεια για την ενίσχυση της Καινοτομίας ˙ ενας δρόμος που ταιριάζει γάντι στις Χώρες που είναι φτωχές σε κεφάλαια και σε Έγγεια πρόσοδο: Χάρις στην Καινοτομία (στην σύγχρονη Τεχνολογία και στην Επιχειρηματικότητα) θα παραχθεί εγχώριος πλούτος. Αλλ’ αυτό, εκτός απ’ την αφιέρωση όλων μας (αντί για το αντιλαϊκό σύνθημα «κάτω η εντατικοποίηση»), απαιτεί ανατρεπτικές μεταβολές στην Νομοθεσία και στη Χρηματοδότηση (i) της Τεχνικής Εκπαίδευσης και (ii) της Έρευνας.
Τέλος, σε ένα γενικότερο σχόλιο, που ενδεχομένως σχετίζεται και με την κλιματική αλλαγή, και σίγουρα με την ιδιότητά σας ως Επίτιμος Πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας… Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι φόβοι σας για το μέλλον, και σε τι ελπίζετε, για καλύτερες μέρες, στην στη χώρα μας και παγκοσμίως;
Το τελευταίο ερώτημά-σας παραείναι γενικό για να μπορεί ν’ απαντηθεί χωρίς ακυροστομίες (του τύπου «μή φοβάστε τους φόβους σας – ελπίζετε στις ελπίδες σας»). Με παρηγορεί όμως κάπως η εντύπωση οτι ο σχολιασμός των προηγούμενων ερωτήσεών-σας συμβάλλει κάπως στην απάντηση κι αυτής της τελευταίας…